Shqipëria është një vend me potencial të jashtëzakonshëm për investime të huaja, por që shpesh ka mbetur peng i paqartësive ligjore, zbatimit të dobët dhe mungesës së një vizioni të qartë për investitorët strategjikë. Ligji nr. 7764, datë 2.11.1993 “Për investimet e huaja” u miratua në një kohë kur Shqipëria sapo kishte hyrë në ekonominë e tregut dhe kishte nevojë për një kuadër të shpejtë dhe mbrojtës ndaj kapitalit të huaj. Por sot, mbi 30 vite më vonë, shumë elementë të tij kanë mbetur jashtë kohe, ndërkohë që nevojat e investitorëve janë rritur dhe kompleksuar.

Ky blog analizon përmbajtjen reale të këtij ligji, përplasjen e tij me praktikën në terren dhe sfidat që hasin çdo ditë investitorët e huaj në Shqipëri. Në fund, shtrohet një pyetje që është më shumë se retorike: a është koha për një ligj të ri?

Garancitë që ofron ligji për investitorët

Ligji në fjalë është i shkurtër, por konceptualisht i qartë. Ai e lejon investimin e huaj pa nevojën për autorizim paraprak dhe e trajton investitorin e huaj në të njëjtin nivel me atë vendas. Në thelb, investitorëve të huaj u garantohen tre të drejta kyçe: mbrojtja ndaj shpronësimit, e drejta për të transferuar jashtë Shqipërisë të gjitha fitimet dhe kapitalin e tyre, si dhe e drejta për të ndjekur proceset e arbitrazhit ndërkombëtar në rast konflikti me autoritetet shqiptare. Nëse analizojmë më në detaje, ligji i jep investitorit të huaj të drejtën që të punësojë shtetas të huaj, të disponojë pasuri të tundshme dhe të patundshme, të përfitojë nga mbrojtja e pronës intelektuale dhe të realizojë fitime që mund t’i transferojë lirisht jashtë Shqipërisë.

Për më tepër, ai parashikon se në rast shpronësimi, investitori duhet të marrë kompensim të menjëhershëm dhe të drejtë, të llogaritur sipas vlerës së tregut dhe të transferueshëm në monedhë të konvertueshme. Në rast konflikti me shtetin, investitori mund të zgjedhë të ndjekë rrugën gjyqësore shqiptare ose t’i drejtohet një gjykate ndërkombëtare, si Qendra ICSID në Uashington. Kjo është një nga pikat më të forta të ligjit, dhe një ndër të paktat instrumente që garanton njëfarë neutraliteti në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.

Kur ligji ndeshet me realitetin: praktikat në terren

Megjithëse në letër ligji duket mjaft liberal dhe i favorshëm, në praktikë realiteti është shumë më kompleks. Investitorët hasin vështirësi që nga momenti i parë që vendosin të regjistrojnë një kompani në Shqipëri. Proceset burokratike janë të gjata, kërkesat nuk janë të standardizuara dhe institucionet nuk komunikojnë në kohë reale me njëra-tjetrën.

Për shembull, një investitor që kërkon të aplikojë për leje ndërtimi mund të përballet me pengesa të paarsyeshme nga bashkia për shkak të mungesës së një dokumenti që QKB e ka pranuar më parë pa problem.

Një tjetër problem praktik është pasiguria fiskale. Ligji për investimet e huaja nuk i adreson drejtpërdrejt aspektet tatimore, por këto kanë ndikim të drejtpërdrejtë në vendimmarrjen e investitorit. Lehtësirat tatimore për sektorë si IT, turizmi apo energjia e rinovueshme shpesh jepen për periudha të kufizuara dhe nuk janë të garantuara në afatgjatë. Ndryshimet e shpeshta të legjislacionit tatimor, mungesa e udhëzimeve të qarta dhe interpretimet kontradiktore nga administrata tatimore krijojnë pasiguri dhe tension për investitorët.

Më tej, përtej aspekteve ligjore dhe fiskale, një problem madhor është edhe mungesa e një strukture të dedikuar për ndjekjen dhe lehtësimin e investimeve të huaja. Shqipëria nuk ka një “one-stop-shop” funksional për investitorët e huaj, dhe asnjë institucion që të marrë përsipër përgjegjësinë për të ndjekur një projekt investimi deri në fund. Investitorët enden midis zyrave të ndryshme, me dokumente që duhet t’i paraqesin disa herë dhe që shpesh trajtohen ndryshe në bashki të ndryshme.

Sektorët ku investitorët janë më aktivë

Në vitet e fundit ka një rritje të konsiderueshme të investimeve në sektorë të caktuar, për të cilët Shqipëria ka avantazhe krahasuese. Turizmi është pa dyshim sektori më i spikatur, me investime të huaja në struktura akomoduese në jug të vendit, zona të mbrojtura dhe qytete historike si Gjirokastra e Berati. Në këtë sektor, avantazhet janë çmimet konkurruese të pronës, mungesa e strukturave ekzistuese dhe potenciali i madh i zhvillimit. Megjithatë, problemi qëndron te infrastruktura e dobët, titujt e pasigurt të pronësisë dhe zvarritjet për lejet mjedisore.

Një tjetër sektor në zhvillim është energjia e rinovueshme, veçanërisht projektet për parqe diellore dhe me erë. Shqipëria ka nisur të zbatojë skema konkurrence për dhënien me koncesion të këtyre projekteve, por kapaciteti administrativ për të menaxhuar projektet strategjike ende mbetet i kufizuar.

Teknologjia dhe shërbimet e IT janë gjithashtu sektorë me interes në rritje, falë kostove të ulëta të punës dhe përjashtimeve tatimore që ofron ligji për ndërmarrjet teknologjike. Megjithatë, për të përthithur investime të mëdha në këtë sektor, Shqipëria ka nevojë për të përmirësuar ndjeshëm kapacitetin e universiteteve, për të stimuluar qëndrimin e talenteve në vend dhe për të krijuar zona të dedikuara për zhvillim teknologjik.

Roli i marrëveshjeve për shmangien e tatimit të dyfishtë

Një nga instrumentet më të rëndësishme që ndihmon realisht investitorët e huaj është rrjeti i marrëveshjeve për shmangien e tatimit të dyfishtë që ka firmosur Shqipëria me mbi 40 shtete, përfshirë Italinë, Austrinë, Gjermaninë, SHBA-në dhe Turqinë. Këto marrëveshje ulin normat e tatimit në burim për dividentët, interesat dhe shërbimet dhe lejojnë një ndarje më të drejtë të taksimit midis shtetit shqiptar dhe shtetit të origjinës së investitorit. Në praktikë, ato e bëjnë të mundur që një kompani të strukturojë shpërndarjen e fitimeve ose pagesat për shërbime në mënyrë më efikase dhe më të parashikueshme.

Rasti i një kompanie italiane që ka një degë në Shqipëri dhe shpërndan fitime për kompaninë mëmë në Itali, është ilustrues: falë marrëveshjes, ajo paguan vetëm 5% tatim në burim dhe jo 8% si norma standarde. Kjo ka një ndikim të menjëhershëm në leverdishmërinë e investimit.

A është koha për një ligj të ri?

Pa asnjë dyshim, po. Ligji aktual është një produkt i një kohe kur kapitali i huaj ishte një risi, dhe sistemi ligjor shqiptar ishte në hapat e parë të ndërtimit. Sot, Shqipëria ka nevojë për një politikë të re investimesh që të jetë e lidhur me zhvillimin ekonomik kombëtar dhe të jetë në harmoni me standardet europiane. Ligji duhet të adresojë në mënyrë të qartë rolin e agjencive shtetërore në ndihmën ndaj investitorëve, të përfshijë masa konkrete për mbështetjen e investimeve në sektorë prioritarë dhe të krijojë mekanizma të qartë për monitorimin dhe ndihmën gjatë gjithë jetës së investimit.

Është e nevojshme të vendosen politika të drejtpërdrejta mbështetëse për investimet strategjike që krijojnë vende pune, transferojnë teknologji dhe rrisin eksportet. Kjo do të kërkonte përmirësim të infrastrukturës ligjore, digjitalizimin e plotë të procedurave dhe forcimin e strukturave mbështetëse për ndërmarrjet e huaja.

Si mund të ndihmojmë ne?

Në AlProfit Consult kemi ndihmuar dhjetëra kompani të huaja që operojnë në Shqipëri në fusha si turizmi, teknologjia, industria e përpunimit dhe shërbimet e specializuara. Që nga regjistrimi në QKB dhe këshillimi mbi strukturën më të mirë ligjore dhe tatimore, deri te deklarimet mujore dhe vjetore, ofrojmë një shërbim të integruar që lehtëson barrën administrative dhe ligjore për investitorin.

Lexo edhe Informacion mbi kuadrin ligjor në fuqi

Për çdo investitor të interesuar për Shqipërinë, mbështetja profesionale në fazat e para është vendimtare. Jo vetëm për të shmangur gabimet, por për të siguruar që investimi të jetë i qëndrueshëm dhe i mbrojtur afatgjatë.