Në një epokë ku inteligjenca artificiale (AI) po ndryshon mënyrën si punojmë, lind pyetja: Çfarë do të thotë AI për profesionin e ekonomistit? A është kjo teknologji e re një kërcënim për vendet e punës, apo një mjet i fuqishëm që do t’i ndihmojë profesionistët financiarë të punojnë më mirë? Më poshtë do të shqyrtojmë se si AI po ndikon punën e ekonomistëve dhe kontabilistëve, cilat janë mundësitë dhe rreziqet kryesore, si dhe çfarë hapash praktikë mund të ndërmerren për t’u përshtatur me këtë ndryshim. Gjithashtu, do ta lidhim këtë diskutim me konceptet e Jim Collins mbi përparësitë e teknologjisë në biznes, për të kuptuar nëse AI është armik apo aleat për profesionistët e financës.
Çfarë është AI dhe si funksionon?
Inteligjenca Artificiale është një fushë e teknologjisë që u mundëson kompjuterëve të kryejnë detyra që zakonisht kërkojnë inteligjencë njerëzore. Këto detyra përfshijnë të mësuarit nga të dhënat, njohjen e modeleve, marrjen e vendimeve dhe madje gjenerimin e teksteve apo analizave. Në terma të thjeshtë, AI është si një asistent dixhital tepër i shpejtë dhe i zgjuar: ajo mund të përpunojë sasi të mëdha informacioni në pak sekonda dhe të nxjerrë përfundime ose parashikime që do t’i kërkonin orë apo ditë një njeriu.
Një program AI mund të trajnohet me miliona të dhëna financiare për të mësuar se si lëvizin tregjet. Pastaj, ajo mund të parashikojë lëvizjet e ardhshme ose të sugjerojë investime bazuar në ato modele. Ndryshe nga programet tradicionale që ndjekin vetëm rregulla të paracaktuara, AI mëson vetë nga rezultatet: sa më shumë të dhëna analizon, aq më i saktë bëhet në parashikime.
E rëndësishme është të kuptojmë se AI nuk është magji apo ndonjë qenie e vetëdijshme – është thjesht softuer i avancuar. Ajo funksionon falë algoritmeve matematikore dhe fuqisë kompjuterike, të cilat i japin mundësi të gjejë korelacione në të dhëna dhe të ofrojë zgjidhje. Në fakt, AI është bërë tashmë pjesë e jetës tonë të përditshme: nga aplikacionet në telefonat tanë, tek rekomandimet automatike në faqet e internetit.
Pse AI ka rëndësi për ekonomistët?
Ekonomistët, kontabilistët dhe profesionistët e financave merren vazhdimisht me të dhëna, analiza dhe vendimmarrje. AI ka rëndësi të veçantë për ta sepse ka mundësi që të lehtësojë barrën e detyrave rutinë dhe t’i ndihmojë të merren me aspekte më komplekse të punës së tyre. Ja pse AI po shihet si faktor shumë i rëndësishëm dhe aktor në fushën financiare:
Përpunim i shpejtë i të dhënave
AI mund të analizojë mijëra faqe me shifra, raporte apo fatura në sekonda. Kjo do të thotë se detyra si regjistrimet ditore, rakordimi i llogarive ose kontrolli i faturave mund të automatizohen lehtësisht. Si pasojë, ekonomistët fitojnë kohë të çmuar që mund ta shfrytëzojnë diku tjetër.
Parashikime më të mira
Me algoritmet e avancuara të të mësuarit makinerik, AI mund të parashikojë trende financiare apo ekonomike me saktësi më të lartë duke u bazuar në modelet historike. Për shembull, parashikimi i flukseve të parasë apo i shitjeve sezonale bëhet më i besueshëm kur përdoren modele AI që marrin në konsideratë qindra faktorë.
Vendimmarrje e informuar
Duke analizuar të dhënat, AI mund t’i ndihmojë drejtuesit financiarë të kuptojnë pasojat e vendimeve të ndryshme. Për shembull, një Drejtor Financiar (CFO) i pajisur me AI mund të testojë se si do të ndikohej kompania nga ndryshime në kursin e këmbimit, në çmimet e lëndëve të para, etj., dhe të marrë vendime strategjike më të informuara.
Ulje e gabimeve njerëzore
Proceset manuale (p.sh. regjistrimi manual i transaksioneve financiare) shpesh shoqërohen me gabime ose mospërputhje. Automatizimi me AI e zvogëlon këtë rrezik, pasi sistemi mund të zbulojë anomali ose llogaritje të gabuara automatikisht. Kjo rrit saktësinë e raporteve financiare dhe ul mundësinë e gabimeve të kushtueshme.
Në thelb, mundësia kryesore që sjell AI është rritja e produktivitetit dhe vlerës që ekonomistët ofrojnë. Duke ia deleguar makinerive detyrat e lodhshme, profesionistët e financës mund të fokusohen në analizë më të thelluar, këshillim strategjik dhe krijimin e insight-eve për bizneset.
Disa shembuj praktik të përdorimit të AI në financë
AI nuk është më thjesht teori – është tashmë në veprim në fushën financiare. Shumë firma, të mëdha e të vogla, po e integrojnë inteligjencën artificiale në proceset e tyre të punës. Ja disa praktika konkrete ku AI po përdoret sot:
Auditimi dhe kontrolli financiar
Firmat e mëdha të auditimit kanë nisur të përdorin AI për rishikimin automatik të dokumenteve. Për shembull, Deloitte ka zhvilluar një platformë të brendshme që analizon kontrata dhe dokumente financiare me anë të AI, duke nxjerrë në pah automatikisht informacionet kyçe që audituesit duhet të kontrollojnë. Po ashtu, EY (Ernst & Young) ka integruar AI në procesin e auditimit – sistemi i tyre inteligjent skanon të dhëna të pa-strukturuara, si kontrata apo faturat, dhe sinjalizon rreziqet potenciale të mashtrimit ose keqdeklarimit financiar.
Automatizimi i kontabilitetit
Për bizneset më të vogla, tashmë ekzistojnë softuerë kontabël me AI që marrin rolin e “ndihmësit kontabël”. Këta programe mund të skanojnë fatura (me anë të OCR dhe AI), t’i kthejnë ato në të dhëna të strukturuara dhe t’i regjistrojnë automatikisht në sistemin financiar. Detyra të tilla si përpunimi i faturave të blerjes, regjistrimi i shpenzimeve të përditshme apo rakordimi i bankave po bëhen gjithnjë e më automatike, duke kursyer kohë dhe duke ulur gabimet.
Analiza e riskut dhe zbulimi i mashtrimeve
Bankat dhe institucionet financiare përdorin algoritme AI për të zbuluar transaksione të dyshimta ose modele që tregojnë mashtrim. AI mund të monitorojë mijëra transaksione në minutë dhe të sinjalizojë automatikisht nëse diçka duket jashtë normales (p.sh. një transaksion me vlerë të pazakontë ose në një vend të pazakontë për klientin). Kjo ndihmon shumë në parandalimin e mashtrimeve financiare dhe pastrimit të parave.
Asistentë virtualë dhe shërbimi ndaj klientit
Shumë banka dhe kompani investimesh kanë implementuar chatbot me AI për t’iu përgjigjur pyetjeve të klientëve. Këta asistentë virtualë mund të japin informacion bazë rreth bilancit, transaksioneve, madje edhe këshilla fillestare investimesh, 24 orë në ditë. Kjo i lejon ekonomistët dhe këshilltarët financiarë të fokusohen te çështjet më komplekse, ndërsa AI merret me pyetjet rutinë.
Përmirësimi i efikasitetit të brendshëm
Kompanitë lider në sektorin financiar po përdorin AI edhe për proçese të brendshme. Një shembull është PwC, e cila i pajisi punonjësit e vet me një version të përshtatur të ChatGPT për t’i ndihmuar në detyra si përpilimi i dokumenteve dhe kodimit. Rezultati ishte rritja e produktivitetit me 20% deri 50% në disa prej proçeseve inxhinierike të softuerit. Kjo tregon se kur përdoret si duhet, AI mund të përshpejtojë ndjeshëm ritmin e punës në shumë aspekte.
Edhe pse shumë nga këto praktika fillimisht po zbatohen nga kompanitë e mëdha (siç janë “Big 4” në auditim), vlen të theksohet se AI nuk është vetëm për gjigantët. Sot ekzistojnë mjete dhe platforma të fuqishme (disa edhe falas ose me kosto të ulët) që një zyrë kontabiliteti apo një biznes i vogël mund t’i përdorë. Një pjesë e konsiderueshme e profesionistëve financiarë po përdorin thjesht mjete të hapura publike si ChatGPT për nevojat e tyre ditore, paralelisht me mjetet specifike të industrisë. Kjo do të thotë, se barrierat për hyrje janë ulur – çdokush mund të eksperimentojë me AI në fushën e vet pa investime marramendëse.
Rreziqet dhe sfidat e AI për ekonomistët
Si me çdo teknologji të re, krahas mundësive, AI sjell edhe rreziqe dhe sfida që duhen menaxhuar me kujdes. Ja disa prej çështjeve kryesore që ngrenë pikëpyetje:
Frika e zëvendësimit të vendeve të punës
Pyetja që ngrihet shpesh është nëse AI do t’i bëjë të tepërt ekonomistët, kontabilistët apo financierët. Kjo frikë nuk është pa precedent – dekada më parë pati shqetësime të ngjashme kur u futën kompjuterët personalë dhe Excel. Në fakt, historia na tregon se teknologji të tilla fillimisht zëvendësuan disa role, por krijuan role të reja dhe rritën kërkesën për aftësi më të larta. Për shembull, pas përhapjes së Excel-it, numri i personave të punësuar si përpunues të të dhënave ra, por numri i kontabilistëve, audituesve dhe analistëve financiarë u rrit ndjeshëm deri në vitin 2000. Kjo tregon se AI pritet të transformojë rolin, jo ta eliminojë atë plotësisht. Megjithatë, frika mbetet sfidë psikologjike reale dhe duhet adresuar.
Humbja e disa detyrave tradicionale
Nuk mund ta mohojmë që disa detyra rutinë që deri dje kryheshin nga ekonomistët e rinj apo stafi mbështetës, tani mund të kryhen nga AI. Për shembull, përgatitja fillestare e pasqyrave financiare, raportet standarde apo kontrolli bazë i shpenzimeve mund të automatizohen. Kjo mund të ulë nevojën për punonjës në nivelin fillestar në këto detyra. Sfida për profesionin është ri-përkufizimi i vlerës që sjell ekonomisti: fokusimi do të spostohet te analiza cilësore, interpretimi i të dhënave dhe vendimmarrja strategjike, gjëra që AI vetëm nuk i bën mirë.
Rreziku i gabimeve
Shprehja “garbage in, garbage out” vlen shumë për AI. Nëse të dhënat me të cilat ushqehet sistemi janë të pasakta ose të njëanshme, edhe rezultatet do të jenë të gabuara ose të deformuara. Një model AI mund të gabojë në interpretim nëse, bie fjala, në të dhëna mungojnë raste të veçanta (p.sh. një krizë e paparashikuar ekonomike). Po ashtu, algoritmet mund të trashëgojnë vlerësime të gabuara nga të dhënat historike – për shembull, mund të nënvlerësojnë femrat në role drejtuese financiare nëse të dhënat historike kanë pak femra, etj. Këto gabime mund të çojnë në vendime të gabuara nëse nuk ka kontekst njerëzor për t’i korrigjuar. Prandaj, kontrolli dhe ndërhyrja njerëzore mbetet thelbësore.
Çështje etike dhe privatësia
Përdorimi i AI në financë ngre edhe pyetje etike. Duhet siguruar që vendimet e marra nga AI (p.sh. për t’i dhënë një kredí një klienti apo për të rekomanduar një investim) të jenë të drejta dhe transparente. Ekziston rreziku që as vetë përdoruesit të mos e kuptojnë plotësisht arsyetimin e një modeli kompleks AI. Gjithashtu, trajtimi i sasisë së madhe të të dhënave financiare ngre shqetësime mbi konfidencialitetin – duhet kujdes që të respektohen rregullat e privatësisë dhe të dhënat sensitive të jenë të mbrojtura.
Mospërputhja me ndryshimet ligjore
Në sektorin financiar dhe atë fiskal, ligjet dhe rregulloret ndryshojnë shpesh. Një sfidë është mësimi i AI-së me ndryshimet e shpejta ligjore. Nëse një model AI është trajnuar mbi rregulla të vjetra, ai mund të japë rekomandime që nuk janë në përputhje me ligjin e ri. Kjo kërkon mirëmbajtje të vazhdueshme të sistemit AI dhe ndërhyrje të ekspertëve për ta përditësuar atë me informacionin më të fundit ligjor.
Është e qartë se AI nuk vjen pa rreziqe, por shumica e tyre mund të zbuten me hapat e duhur. Njëra prej atyre hapave është edukimi – si i vetë sistemeve AI me të dhëna cilësore, ashtu edhe i profesionistëve njerëzorë për mënyrën e përdorimit dhe kufizimet e AI-së. Kjo na çon te pyetja tjetër: A duhet të kemi frikë nga AI, apo ta shohim atë si diçka kalimtare?
A do të zëvendësojë AI ekonomistët? (A duhet të frikësohemi?)
Frika nga e panjohura është njerëzore, dhe AI deri diku është territor i panjohur për shumë profesionistë. Megjithatë, faktet dhe ekspertët sugjerojnë se AI nuk do ta zëvendësojë plotësisht ekonomistin, por do të ndryshojë mënyrën si ai punon. Ja disa arsye pse paniku mund të jetë i tepruar:
AI është mjet, jo zëvendësues i arsyetimit njerëzor
Edhe sistemet më inteligjente artificialisht funksionojnë brenda kufijve të caktuar. Ato nuk kanë gjykim njerëzor, kreativitet apo kuptim konteksti ashtu si një profesionist me eksperiencë. Siç u tha edhe më lart në artikull, AI mund të analizojë të dhënat dhe të japë rekomandime, por vetëm njeriu mund të kuptojë plotësisht kuadrin e përgjithshëm, nuancat kulturore, ndikimet politike apo emocionale në ekonomi. Një ekonomist i mirë sjell intuitë dhe përvojë – elemente që nuk kodohen lehtë në algoritëm.
Lexo edhe A do të zëvendësojë inteligjenca artificiale punën e ekonomistit?
Historiku i teknologjive në financë
Shumë herë në të kaluarën është parashikuar “eleminimi” i një profesioni nga teknologjia, dhe shpesh ndodh e kundërta. Shembulli i ATM-ve është ilustrues: kur u shpikën bankomatët, u tha se do të zhduknin rolin e arkëtarit bankar. Në realitet, bankomatët ulën koston e hapjes së degëve bankare, bankat hapën më shumë degë dhe punësuan edhe më shumë arkëtarë se më parë (por me detyra pak më të ndryshme). E njëjta gjë pritet edhe me AI: do të ketë zhvendosje detyrash, por jo zhdukje të plotë të rolit. Mbase do të kemi më pak kontabilistë që shtyjnë letra, por do të kemi më shumë analistë, këshilltarë financiarë dhe ekspertë të teknologjisë financiare.
AI si asistent, jo konkurrent
Një mënyrë e mirë për ta zhdukur frikën është ta shohim AI-në si aleat. Kombinimi i njeriut me makinën jep rezultate më të mira se njeriu i vetëm apo makina e vetme. Siç theksohet, pyetja nuk është nëse kompjuteri është më i saktë se njeriu, por nëse njeriu, i ndihmuar nga kompjuteri është më i saktë se njeriu i vetëm – përgjigjja është po. Për shembull, një ekonomist me një instrument si AI në dispozicion do të shmangë gabimet në llogaritje, do të ketë informacion më të plotë, dhe kështu do të ofrojë një shërbim shumë më cilësor sesa dikush pa këto mjete.
Qëndrimi i profesionistëve drejt automatizimit
Një anketë globale ka zbuluar se 89% e punonjësve thonë që automatizimi (përfshirë AI) ua ka lehtësuar punën, dhe 91% e tyre pranojnë se u kursen kohë dhe u jep një balancë më të mirë punë-jetë. Pra, shumica e atyre që tashmë po punojnë me mjete automatike nuk duan të kthehen pas. Kjo tregon se, pasi ta provojnë përfitimin, profesionistët nuk e shohin më AI-në me frikë, por me besim se i bën ata më produktivë dhe punën më interesante.
Në vend që të mendojmë “AI do të na zëvendësojë”, një qasje më e dobishme është: “Si mund ta përdorim AI-në që të zëvendësojmë pjesët e mërzitshme të punës sonë?”. Sepse, siç është bërë meme në qarqet profesionale, “AI nuk do t’i zëvendësojë ekonomistët, por ekonomistët që përdorin AI do t’i zëvendësojnë ata që nuk e përdorin”. Me fjalë të tjera, rreziku më i madh nuk është se do t’ju zëvendësojë një makinë, por se mund t’ju “zëvendësojë” një koleg a konkurrent që ka përqafuar teknologjinë dhe po ofron shërbime më efikase.
A është AI diçka krejt e re apo thjesht një “ndryshim i radhës”?
Ekonomistët janë mësuar me ndryshime të shpejta, sidomos në legjislacion dhe rregullore. Çdo vit dalin ligje të reja tatimore, standarde të reja të raportimit, rregulla të reja kontabël, e kështu me radhë. Shpesh, ekonomistët duhet të mësojnë dhe përshtatin praktikat e tyre brenda natës për t’iu bindur një ligji të ri. Krahasuar me këtë realitet, a është AI një revolucion më i madh, apo thjesht një tjetër ndryshim, ndonëse teknologjik?
Mund të argumentohet se AI paraqet një ndryshim më themelor, pasi nuk është thjesht një rregull i ri për t’u zbatuar, por një mënyrë krejt e re se si kryhet puna. Në vend që ekonomisti të ndryshojë manualisht procedurat e veta, me AI-në ai duhet të mësojë një mjet të ri, një partner të ri pune. Është pak a shumë si kalimi nga llogaritja manualisht te përdorimi i kompjuterit dhe Excel-it dekada më parë – një ndryshim i madh. Por, njëkohësisht, parimet bazë të profesionit mbeten të njëjta. Qëllimi i punës së ekonomistit nuk ndryshon: ofrimi i informacionit të saktë financiar dhe këshillimi për vendime sa më të mira ekonomike. Standardet profesionale dhe etike nuk ndryshojnë – integriteti, kujdesi, analizimi kritik janë po ato. Në këtë kuptim, AI mund të shihet si një tjetër hap në evolucionin e mjeteve që ekonomistët përdorin, i krahasueshëm me: makinat llogaritëse elektronike, programet e kontabilitetit, softuerët financiarë në cloud, etj.
Ajo që e bën AI-në ndoshta më sfidues se ndryshimet e shpejta ligjore, është shpejtësia dhe shkalla e tij. Ligjet e reja dalin një nga një; AI po zhvillohet në shumë drejtime njëkohësisht dhe në mënyrë eksponenciale. Prandaj, kurba e të mësuarit për profesionistët mund të jetë më e pjerrët. Duhen kapur shumë koncepte të reja (p.sh. çfarë është machine learning, çfarë është deep learning, si funksionon një model gjuhësor si ChatGPT, etj.). Por një qasje e mirë është të ndërtojmë mbi aftësitë ekzistuese. Ashtu si kur del një ligj i ri, ekonomisti i mirëfilltë e lexon, e studion dhe e përfshin në praktikë, po ashtu me AI-në: fillimisht duhet krijuar një kuptim bazë i teknologjisë, pastaj provuar në praktikë në detyrat e përditshme. Me fjalë të tjera, fleksibiliteti dhe prirja për t’u përshtatur, që tashmë profesionistët e financës e kanë fituar nga përballja me ndryshimet ligjore, është arma kryesore edhe për këtë ndryshim teknologjik.
AI është një ndryshim më i madh se thjesht një ligj i ri, por jo diçka e jashtëzakonshme që bota s’ka parë ndonjëherë. Është pjesë e evolucionit të gjatë teknologjik në financë. Ata që kanë mbijetuar dhe lulëzuar profesionalisht – duke kaluar nga fletoret te kompjuterët, nga standardet kombëtare te standardet ndërkombëtare, nga deklararimet tatimore në letër te deklaratat online – kanë çdo aftësi të nevojshme për të mbijetuar dhe lulëzuar edhe në epokën e AI.
Si të përshtaten ekonomistët dhe bizneset me AI – Këshilla praktike
Për të përqafuar AI-në me sukses, ekonomistët dhe bizneset duhet të ndërmarrin hapa proaktivë. Më poshtë janë disa këshilla praktike për integrimin e AI-së në punën e përditshme dhe zhvillimin e aftësive të duhura:
Filloni me hapa të vegjël (testoni)
Nuk është nevoja të transformoni menjëherë gjithë proceset tuaja. Identifikoni një detyrë rutinë që ju merr shumë kohë – p.sh. përpunimi i faturave mujore – dhe eksploroni një mjet AI që e bën atë punë. Provojeni në një periudhë të shkurtër si pilot. Kjo do t’ju japë një ide praktike të përfitimeve pa rrezikuar shumë.
Investoni në trajnim dhe edukim
Ashtu si merrni kurse për ndryshime ligjore apo certifikime profesionale, merrni kohë të mësoni bazat e AI. Ka plot kurse online falas mbi “AI për fillestarë” ose trajnime specifike për përdorimin e mjeteve si Excel me formula të automatizuara, Power BI me funksione AI, etj. Sa më i informuar të jeni, aq më me konfidence do ta përdorni teknologjinë.
Përmirësoni cilësinë e të dhënave tuaja
AI ushqehet me të dhëna. Sigurohuni që të dhënat financiare me të cilat punoni (p.sh. regjistrimet e kontabilitetit, databaza e klientëve, etj.) të jenë të pastra dhe të mirë-organizuara. Shmangni duplikimet, korrigjoni gabimet, standardizoni formatet. Kjo “higjienë e të dhënave” do të bëjë që çfarëdo mjeti AI të japë rezultate shumë më të besueshme. Mos harroni: të dhëna të këqija hyjnë, rezultate të këqija dalin.
Mos e lini mënjanë gjykimin profesional
Edhe kur të filloni të përdorni AI rregullisht, gjithmonë rishikoni rezultatet me sy kritik. Konsiderojeni AI-në si këshilltarin tuaj, por jo drejtorin. Nëse një analizë e gjeneruar nga AI ju duket e çuditshme ose kundër intuitës suaj, hetojeni më tej. Kombinimi i eksperiencës suaj me shpejtësinë e AI-së do të jetë receta më e mirë.
Bashkëpunoni me departamentet e IT-së ose ekspertë të jashtëm
Zhvillimi dhe mirëmbajtja e zgjidhjeve të AI mund të kërkojë ekspertizë teknike. Mos hezitoni të kërkoni ndihmë nga specialistë të IT-së në organizatën tuaj ose konsulentë të jashtëm. Ata mund t’ju ndihmojnë të zgjidhni mjetin e duhur, ta integroni atë me sistemet ekzistuese dhe të trajnojnë stafin për përdorimin e tij optimal.
Kujdes me sigurinë dhe privatësinë
Kur përdorni mjete AI, veçanërisht ato cloud apo të ofruara nga palë të treta, mendoni për sigurinë e të dhënave financiare që po jepni. Lexoni kushtet e privatësisë; sigurohuni që informacioni konfidencial (p.sh. listë pagash, plane biznesi) të trajtohet sipas rregulloreve. Nëse është e mundur, përdorni versione “enterprise” ose të licencuara që ofrojnë më shumë kontroll mbi të dhënat sesa versionet falas publike.
Krijoni një qasje etike ndaj AI
Si profesionist financiar, ruani parimet etike edhe kur përdorni AI. Sigurohuni të jeni transparent me klientët ose menaxhmentin nëse një rekomandim është influencuar nga analiza e bërë nga një model AI. Në vendimmarrje kritike, përdorni AI-në si një mendim të dytë, por mos e lini atë të zëvendësojë përgjegjësinë tuaj profesionale.
Duke ndjekur këto hapa, ekonomistët dhe bizneset mund të përfitojnë nga AI gradualisht, pa tronditje dhe me kontroll. Qasja e duhur është të jesh proaktiv: AI është këtu për të qëndruar, kështu që është më mirë të fillosh ta njohësh dhe ta vësh në punë për vete, sesa ta injorosh deri sa të bëhet i domosdoshëm.
Teknologjia si avantazh: çfarë na mëson Jim Collins
Në librat dhe studimet e tij mbi kompanitë e suksesshme, Jim Collins (autor i mirënjohur i “Good to Great”, etj.) ka një vëzhgim shumë domethënës mbi rolin e teknologjisë. Ai vëren se kompanitë që shkëlqejnë nuk e shohin teknologjinë si qëllim në vetvete, por si një mjet përshpejtues të objektivave që tashmë i kanë të qarta. Me fjalë të tjera, teknologjia është një “përshpjejtues”: nëse një organizatë ka njerëzit e duhur, kulturën e duhur dhe strategjinë e duhur, atëherë teknologjia (qoftë AI apo diçka tjetër) do t’ia përshpejtojë suksesin. Por nëse këto themele mungojnë, vetëm teknologjia nuk mund ta bëjë të madh një biznes.
Si lidhet kjo me ekonomistët dhe AI-në? Sipas parimit të Collins, një zyrë konsulence financiare apo një profesionist i pavarur duhet fillimisht të qartësojë se në çfarë është i shkëlqyer, çfarë vlere unike i ofron klientëve, dhe të sigurohet që operon me disiplinë dhe integritet. Pasi këto gjëra janë në vend, AI mund të shërbejë si avantazh konkurrues shtesë – ai përforcon kapacitetet tuaja, shumëzon efektin e përpjekjeve tuaja, rrit shpejtësinë dhe shtrirjen e shërbimeve tuaja. Por AI nuk e zëvendëson vizionin ose strategjinë. Një ekonomi biznesi pa vizion të qartë mund të harxhojë para në teknologji të shtrenjtë AI dhe sërish të mos arrijë rezultate, sepse nuk e di çfarë të bëjë me të.
Jim Collins zbuloi gjithashtu se drejtuesit e suksesshëm ishin kuriozë por të kujdesshëm me teknologjinë. Ata nuk hidhen pas çdo trendi të ri vetëm sepse duket interesante; ata e vlerësojnë nëse ai trend (p.sh. implementimi i AI-së) përputhet me modelin e tyre të biznesit dhe u shërben klientëve të tyre. Ky është një mësim i vlefshëm: implementimi i AI duhet bërë me strategji. Pyetjet kyçe që çdo ekonomist a biznes duhet të bëjë janë: Cilat probleme specifike dua të zgjidh me AI? Si do ta përmirësojë ai shërbimin tim ndaj klientit? A kam kapacitete për ta mirëmbajtur?Duke iu përgjigjur këtyre, teknologjia merr drejtimin e duhur.
Pra, mesazhi i Collins në kontekstin tonë është: përdoreni AI-në si një mjet për të arritur qëllimet tuaja më mirë, jo si një zëvendësues të qëllimeve. Teknologjia duhet të jetë në funksion të njeriut dhe vizionit, e jo anasjelltas. Ekonomisti që e kupton këtë nuk ka pse t’i druhet AI-së; përkundrazi, do ta kthejë atë në një avantazh konkurrueskundrejt atyre që mbeten pas.
Përfundim
Inteligjenca Artificiale po sjell ndryshime të mëdha në profesionin e ekonomistit, ashtu si në çdo fushë tjetër. Si çdo ndryshim i madh, ajo vjen me mundësi të jashtëzakonshme, por edhe me sfida për t’u kapërcyer. Lajmi i mirë është se roli i ekonomistit nuk është i dënuar të shuhet; ai është i destinuar të evoluojë. AI do të marrë përsipër punët e përsëritura, rutinore, por kjo vetëm sa i jep ekonomistit modern më shumë hapësirë për krijim vlerë – qoftë në analizë të thelluar, këshillim strategjik apo komunikim me klientët.
Çelësi është qëndrimi dhe përshtatja: ata që e përqafojnë teknologjinë dhe investojnë në aftësitë e tyre do të shohin se AI është një aleat i fuqishëm. Ata që qëndrojnë pasivë rrezikojnë të ngelen prapa në një industri që po ecën përpara. Por nuk ka arsye për panik – historia na mëson se njerëzit kanë bashkëjetuar dhe përfituar nga teknologjitë e reja sa herë kanë qenë të gatshëm t’i mësojnë dhe t’i përdorin me mençuri.
Si për ta ilustruar, mund të sjellim analogjinë e përmendur më parë: Galileo, kur përdori teleskopin, nuk e zëvendësoi punën e astronomit – përkundrazi, i dha mundësi të shihte më larg dhe të kuptonte më shumë. AI është teleskopi i ekonomistit modern. Duke e përdorur këtë “mjet” për të zgjatur shikimin tonë drejt detajeve të dhënash dhe parashikimeve të së ardhmes, ne mund të marrim vendime më të informuara, më të shpejta dhe më të zgjuara. E rëndësishme është që ta përdorim me kujdes, me etikë dhe me qëllim të mirë.
Për ta mbyllur, le t’i rikthehemi idesë së Jim Collins: teknologjia, përfshirë AI-në, mund të jetë forca juaj përshpejtuese drejt suksesit – mjafton ta vendosni në shërbim të objektivave tuaja dhe jo t’ju devijojë prej tyre. AI nuk është as e mirë as e keqe në vetvete; gjithçka varet nga mënyra si ne e përdorim atë. Duke qenë të informuar, të hapur ndaj ndryshimit dhe njëkohësisht besnikë ndaj parimeve bazë të profesionit tonë, ne mund ta kthejmë këtë revolucion teknologjik në përfitim si për ne ashtu edhe për klientët e bizneset që këshillojmë.