Fushata e formalizimit nga Administrata Tatimore

Administrata Tatimore ka nisur një fushatë të re informuese dhe ndërgjegjësuese për formalizimin e tregtimit të produkteve bujqësore dhe blegtorale, si me shumicë ashtu edhe me pakicë . Që prej datës 7 korrik 2025, tatimpaguesit në këtë sektor po informohen (përmes kanaleve zyrtare dhe vizitave në terren) mbi detyrimin ligjor për të lëshuar faturë të fiskalizuar për çdo produkt që shesin. Qëllimi kryesor i këtij aksioni është ulja e informalitetit në tregun agro-blegtoral, rritja e sigurisë ushqimore dhe mbrojtja e konsumatorit, duke mundësuar gjurmueshmëri më të mirë të produkteve nga ferma deri te konsumatori final.

Sipas Ligjit nr. 87/2019 “Për faturën dhe sistemin e monitorimit të qarkullimit”, bizneset e këtij sektori kanë dy detyrime kyçe lidhur me fiskalizimin e transaksioneve:

Pas një periudhe një-javore sensibilizimi, Administrata Tatimore ka paralajmëruar ngritjen e një Task-Force të përbërë nga inspektorë tatimorë, të cilët do të fillojnë kontrolle në terren. Këto kontrolle do të verifikojnë që çdo produkt bujqësor apo blegtoral në treg të shoqërohet me faturë tatimore të fiskalizuar, si në pikat e grumbullimit ashtu edhe në tregjet e shumicës e pakicës

Bizneset që nuk përmbushin këto detyrime rrezikojnë penalitete sipas legjislacionit fiskal në fuqi. Mesazhi i autoriteteve tatimore është i qartë: deklarimi i saktë dhe i plotë i aktivitetit tregtar është i domosdoshëm për të garantuar konkurrencë të ndershme dhe sigurinë ushqimore, ndërsa shmangia e fiskalizimit nuk do tolerohet.

Mbështetja financiare e qeverisë për sektorin bujqësor

Qeveria shqiptare deklaron se sektori bujqësor dhe agropërpunimi janë ndër prioritetet e saj kryesore, çka reflektohet edhe në rritjen e fondeve buxhetore vitet e fundit. Në projekt-buxhetin 2025, fondet e alokuara për bujqësinë dhe zhvillimin rural arrijnë rreth 15 miliardë lekë, afro 4% më shumë se një vit më parë. Nga këto, 4.4 miliardë lekë janë planifikuar si mbështetje direkte për fermerët (p.sh. subvencione për prodhimin, skema kombëtare, naftë pa akcizë, etj.), ndërsa 2.6 miliardë lekë i dedikohen përmirësimit të sigurisë ushqimore (forcimit të kontrolleve, laboratorëve dhe inspektoriatit). Një vëmendje e veçantë po i kushtohet gjithashtu infrastrukturës ujitëse dhe kulluese, me ~2.9 miliardë lekë të akorduara për këtë sektor, duke synuar rritjen e prodhimtarisë dhe reduktimin e rreziqeve nga thatësirat apo përmbytjet.

Një element i rëndësishëm i mbështetjes qeveritare është lehtësimi i aksesit të fermerëve dhe agrobizneseve në financim. Në shkurt 2025 u prezantua një skemë e re kreditimi, rezultat i bashkëpunimit mes qeverisë, Bankës së Shqipërisë dhe bankave të nivelit të dytë. Banka Qendrore ka hapur një linjë të re financimi prej 250 milionë euro e fokusuar tek bujqësia, për kreditimin e ndërmarrjeve të vogla e të mesme në këtë sektor.

Kjo linjë kredie synon të nxisë investimet private në fermë dhe në agropërpunim, me shtetin që luan rolin e garantuesit sovran për 70% të principalit të çdo huaje. Qeveria, nëpërmjet garancisë sovrane, mbulon pjesën dërrmuese të rrezikut dhe kështu u krijon bankave stimuj të kreditojnë projektet bujqësore me interesa të ulëta dhe kushte të favorshme. Si rezultat, pritet financimi i investimeve strategjike në sera moderne, njësi përpunimi, peshkim e akuakulturë, agroturizëm dhe inovacion teknologjik në fshat, sektorë këto me potencial të lartë rritjej. Kjo nismë pritet t’i japë hov kreditimit në bujqësi, i cili aktualisht zë vetëm rreth 2% të portofolit total të kredive në vend – një nivel i ulët që qeveria synon ta rrisë ndjeshëm.

AgroPark Tirana

 “AgroPark Tirana”, tregu agroushqimor me shumicë i hapur së fundmi në Farkë (Tiranë), është një shembull i investimeve infrastrukturore që synojnë formalizimin e tregut. Ky park i ndërtuar në një hapësirë prej 55,000 m² u krijua posaçërisht për të ofruar kushte moderne për fermerët dhe grumbulluesit, të cilët mund t’i shesin produktet e tyre direkt me “zero taksa” lokale .

Në këtë treg të ri, produktet bujqësore kontrollohen dhe certifikohen sipas standardeve europiane, duke garantuar cilësinë dhe sigurinë ushqimore për konsumatorët. Falë qirave të ulëta dhe eliminimit të tarifave për çdo produkt që hyn në treg, fermerët pritet të rrisin fitimet e tyre, ndërsa konsumatorët përfitojnë çmime më të lira për produkte cilësore.

Ky model bashkëpunimi midis Ministrisë së Bujqësisë dhe Bashkisë Tiranë tregon qasjen e re të autoriteteve: krahas masave shtrënguese fiskale, po krijohen edhe lehtësi fizike e logjistike që ta bëjnë formalizimin më të përballueshëm dhe më tërheqës për fermerët.

Lehtësirat fiskale sipas kuadrit ligjor

Paralelisht me kontrollet dhe gjobat ndaj shkelësve, qeveria ka ndërmarrë reforma ligjore për të ofruar lehtësi fiskale në sektorin bujqësor, me qëllim uljen e kostove për fermerët e ndershëm dhe nxitjen e formalizimit. Një masë e rëndësishme ishte përjashtimi i inputeve bujqësore nga TVSH-ja: që nga viti 2019, plehrat kimike, pesticidet, farërat dhe fidanëtjanë të përjashtuara nga TVSH-ja.

Kjo do të duhej t’u mundësonte importuesve dhe tregtarëve të ulnin çmimet e inputeve për fermerët, duke reduktuar kostot e prodhimit bujqësor. Sipas Administratës Tatimore, heqja e TVSH-së për inputet i ndihmon prodhuesit bujqësorë të ulin shpenzimet dhe të rrisin investimet në ferma, duke qenë se bujqësia është sektor prioritar i ekonomisë.

Vlen të theksohet se kjo politikë ka pësuar ndryshime vitet e fundit; p.sh. në 2022 u rivendos një normë e reduktuar TVSH-je prej 10% për inputet bujqësore, pas debateve mbi efektivitetin e përjashtimit total.

Gjithashtu, kuadri ligjor aktual ofron një sërë lehtësish të tjera fiskale në mbështetje të sektorit agro-blegtoral, ndër të cilat vlen të përmenden:

TVSH e reduktuar/zero për pajisjet dhe mjetet bujqësore

Ligji parashikon TVSH 0% si për makineritë bujqësore të importuara ashtu edhe për ato të blera brenda vendit. Kjo ul ndjeshëm koston e mekanizimit të bujqësisë, duke nxitur fermerët të investojnë në traktorë, mekanizma vaditës, sera moderne etj. Po ashtu, TVSH-ja është zeruar për 27 kategori pajisjesh të peshkimit, duke përfshirë rrjetat, pajisjet elektronike, frigoriferët, motorët detarë, anijet e peshkimit e mjetet e tjera ndihmëse. Këto masa synojnë të lehtësojnë financiarisht edhe sektorin e peshkimit, i cili lidhet ngushtë me blegtorinë dhe ushqimin.

Përjashtimi nga taksat i karburantit dhe vaksinimeve

Për të ulur barrën fiskale mbi aktivitetet prodhuese, blerja e naftës nga anijet e peshkimit përjashtohet nga akciza, taksa e qarkullimit dhe taksa e karbonit. Kjo bën që peshkatarët artizanalë dhe industrialë të kenë kosto më të ulëta operimi, duke formalizuar më tej shitjet e tyre. Njëkohësisht, është vendosur tarifë zero për regjistrimin dhe vaksinimin e detyrueshëm të kafshëve (bagëtive), një masë lehtësuese kjo që nxit fermerët të regjistrojnë dhe vaksinojnë gjënë e gjallë pa pagesë. Kjo politikë jo vetëm i kursen para fermërëve blegtoralë, por edhe përmirëson sigurinë e blegtorisë duke rritur numrin e kafshëve të vaksinuara kundër sëmundjeve të rrezikshme.

Taksim i favorshëm për fermat e vogla 

Legjislacioni tatimor vijon të ofrojë lehtësira për bizneset e vogla, nga të cilat përfitojnë dhe shumë fermerë të formalizuar. Aktualisht, individët ose subjektet bujqësore me xhiro vjetore poshtë një pragu të caktuar gëzojnë normë të ulët tatimi mbi fitimin (madje 0% për xhiro minimale) si dhe përjashtim nga TVSH-ja nëse qarkullimi është nën pragun e regjistrimit të TVSH. Këto politika synojnë të shmangin ngarkesën e tepruar burokratike e fiskale për fermerët me prodhimtari të vogël, në mënyrë që hyrja e tyre në skemën formale të mos shoqërohet me kosto të papërballueshme.

Në terma praktikë, kombinimi i masave lehtësuese (si ato të mësipërmet) me fushatat ndëshkuese po synon krijimin e një “klime të re” në tregun e produkteve bujqësore: ku të gjithë aktorët të kenë detyrim, por edhe interes, të operojnë brenda rregullave të formalitetit. Lehtësirat fiskale u japin fermerëve arsyen ekonomike për t’u formalizuar (ulje kostosh, përfitim subvencionesh, akses në tregje më të mëdha), ndërsa kontrollet tatimore dhe gjobat u japin nxitjen ligjore për ta bërë një gjë të tillë sa më shpejt.

Fonde dhe projekte të huaja për formalizimin e sektorit

Përpjekjet e Shqipërisë për formalizimin dhe zhvillimin e sektorit agro-blegtoral kanë tërhequr edhe mbështetje nga partnerët ndërkombëtarë. Një nga instrumentet kryesore është Programi IPARD III i Bashkimit Europian, i cili u miratua së fundmi për periudhën deri në vitin 2027. Ky program vë në dispozicion 146 milionë euro grante për bujqësinë dhe zhvillimin rural shqiptar. Fondet e IPARD mundësojnë financimin e projekteve si: modernizimi i fermave (bletërritje, pemëtari, serra etj.), ngritja e kapaciteteve të përpunimit (fruta-perime, qumështi, mishi), zhvillimi i agroturizmit dhe përmirësimi i standardeve të sigurisë ushqimore nëpër ferma e fabrika.

Deri tani, me mbështetjen e programeve IPARD II dhe III, qindra fermerë dhe agrobiznese shqiptare kanë përfituar bashkë-financim për të blerë makineri, për të ndërtuar magazina frigoriferike apo për të certifikuar produktet e tyre sipas standarteve të BE. Këto investime të nxitura nga BE jo vetëm rrisin produktivitetin dhe cilësinë e prodhimeve vendase, por edhe kërkojnë që përfituesit të jenë formalë (të regjistruar si subjekte, me faturime korrekte, me zbatim të rregullave mjedisore e veterinare). Në këtë mënyrë, fondet e huaja shërbejnë edhe si karrem pozitiv për formalizim: vetëm ata që plotësojnë kriteret ligjore mund të përfitojnë nga grantet e BE-së.

Përveç fondeve të BE-së, institucione të tjera ndërkombëtare kanë kontribuar me projekte e kredi në këtë sektor. Një shembull është projekti i ri i financuar nga Banka Botërore me vlerë 70 milionë USD, i cili u bë efektiv në shkurt 2024. Ky projekt synon rritjen e konkurrueshmërisë së zinxhirëve agroushqimorë dhe përfshin komponentë të rëndësishëm për aksesin në treg dhe përputhshmërinë me standardet. Në veçanti, Komponenti 2 i projektit fokusohet te rritja e përputhshmërisë me standardet e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare, duke adresuar mekanizmat aktualë të dobët të inspektimit dhe kontrollit zyrtar

Me financimin e Bankës Botërore pritet të forcohen kapacitetet institucionale (laboratorët, inspektoratet) dhe të implementohen sisteme më efikase monitorimi për sigurinë ushqimore. Njëkohësisht, Projekti për Qëndrueshmërinë Klimatike në Bujqësi (po nga Banka Botërore) mbështet krijimin e infrastrukturave të tregut që u japin fermerëve mundësi më të mira shitjeje. Ndërhyrje të tilla (p.sh. ndërtimi i tregjeve agroushqimore apo pikave të grumbullimit me standarde) janë shpesh pjesë e programeve të huaja, siç ilustrohet nga investimet në “Ekonominë Blu” për ndërtimin e tregjeve të peshkut në zonat bregdetare, të cilat përfshijnë edhe formalizimin e peshkimit artizanal.

Edhe agjenci të tjera si GIZ-i gjerman, USAID-i amerikan dhe FAO kanë kontribuar me asistencë teknike në sektor. Për shembull, përmes projekteve pilot janë ofruar trajnime për fermerët mbi sigurinë ushqimore, janë ngritur platforma dixhitale tregu që lidhin prodhuesit me tregtarët, dhe është mbështetur Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) me ekspertizë për rritjen e kapaciteteve inspektuese. Shumë nga këto projekte synojnë harmonizimin e sistemit shqiptar me standardet e BE-së, pasi formalizimi i tregut bujqësor dhe garantimi i sigurisë ushqimore janë kushte të rëndësishme në procesin e integrimit europian.

Në përmbledhje, prania e fondeve dhe projekteve të huaja ka krijuar një shtysë të dyfishtë: (1) fonde për investime konkrete që kërkojnë përmbushjen e kritereve ligjore (duke nxitur subjektet të formalizohen për të përfituar), dhe (2) transferim dijesh dhe modelesh të suksesshme mbi si të zhvillohet një treg agro-blegtoral modern, i formalizuar dhe i qëndrueshëm.

Roli i AKU dhe zhvillimet e fundit në sigurinë ushqimore

Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) është institucioni kryesor përgjegjës për inspektimin e cilësisë dhe sigurisë së produkteve ushqimore në Shqipëri – pra hallka tjetër thelbësore (përveç tatimeve) për formalizimin e tregut agro-blegtoral. Nëse administrata tatimore kujdeset për faturimin dhe trajtimin fiskal të mallrave, AKU kujdeset për kontrollin cilësor e sanitar të tyre (p.sh. që mishi të jetë i certifikuar, perimet pa mbetje pesticide mbi normë, qumështi i pasterizuar etj.).

Në teori, këto dy institucione duhet të punojnë paralelisht: një treg i formalizuar (me faturë) është më i gjurmueshëm dhe më i kontrollueshëm nga AKU për sigurinë ushqimore. Megjithatë, realiteti vitet e fundit tregoi se AKU ka qenë hallkë e dobët, ku informaliteti dhe mungesa e përgjegjshmërisë kanë lejuar që në treg të qarkullojnë produkte të rrezikshme për shëndetin.

Gjatë viteve 2022–2024 u shënuan një seri skandalesh ushqimore që vunë në pikëpyetje efikasitetin e AKU-së. Në tregun shqiptar u zbuluan raste të përsëritura të ushqimeve të kontaminuara, duke filluar nga ngarkesa me mish importi me salmonelë e deri te fruta me nivele të larta pesticidi. Kulmi u arrit në fillim të vitit 2025, kur doli në dritë se dhjetëra tonë mish pule me salmonelë ishin futur në Shqipëri nga Brazili dhe kishin përfunduar në treg për konsum.

Po ashtu, më parë tonelata me mandarina shqiptare të eksportuara drejt Kroacisë u rezultuan me mbetje të tepërta pesticide, duke shkaktuar kthimin mbrapsht të ngarkesës. Këto ngjarje ekspozuan mangësitë serioze në kontrollet kufitare e të brendshme të ushqimit. Madje autoritetet ligjzbatuese zbuluan dyshime për korrupsion brenda vetë AKU-së: në rastin e mishit me salmonelë u proceduan penalisht pronarët e firmave importuese dhe shpërndarëse, si dhe u vunë nën hetim 3 inspektorë të AKU-së, që dyshohet se lejuan futjen e kësaj mishi të pasigurt në treg.

Pra, mosndëshkueshmëriadhe keq-menaxhimi brenda AKU-së ishin kthyer në problem serioz, duke rrezikuar shëndetin publik dhe duke minuar përpjekjet për formalizim (pasi konsumatorët humbasin besimin, konkurrenca e ndershme dëmtohet nga ata që shesin mallra jashtë standardit, etj.).

Përballë kësaj situate alarmante, qeveria shqiptare mori masa radikale për reformimin e AKU-së. Në shtator 2024 u hodhën bazat ligjore për një ristrukturim të plotë: u miratuan ndryshime në ligjin “Për inspektimet” që parashikojnë shkrirjen e AKU-së në formën aktuale dhe bashkimin e saj me Autoritetin e Veterinarisë dhe Mbrojtjes së Bimëvenë një trupë të vetme inspektuese.

Me fjalë të thjeshta, do të krijohet një institucion i ri kombëtar që do të merret si me kontrollin zyrtar ushqimor (për produktet ushqimore për njerëzit), ashtu edhe me kontrollin veterinar e fitosanitar (për kafshët dhe bimët). Kjo reformë synon të eliminojë mbivendosjet, të forcojë koordinimin dhe të rrisë llogaridhënien: kur përgjegjësia është e përqendruar në një ent të vetëm, bëhet më e lehtë edhe kërkimi i llogarisë për dështime apo suksese. Ligji parashikon që ky riorganizim të vihet në zbatim brenda vitit 2025, pasi të nxirren aktet nënligjore dhe të bëhet tranzicioni i personelit dhe funksioneve. Në thelb, qeveria po sinjalizon se “AKU-ja që njohim do pushojë së ekzistuari” – për t’u zëvendësuar nga një strukturë e re, shpresohet me integritet e efikasitet më të lartë.

Përveç ndryshimeve ligjore afatmesme, janë marrë edhe masa të menjëhershme ekzekutive për të shmangur përsëritjen e skandaleve gjatë periudhës së tranzicionit. Ministrja e Bujqësisë, znj. Anila Denaj, njoftoi në korrik 2025 se ka pezulluar përkohësisht aktivitetet inspektuese të AKU që kryheshin jashtë planeve zyrtare ose pa miratim. Me një urdhër të posaçëm, çdo kontroll i paplanifikuar apo i pambikëqyrur nga qendra është ndaluar, me qëllim shmangien e abuzimeve apo korrupsionit të mundshëm nën petkun e inspektimeve spontane.

Paralelisht, u ngrit një Komision i Posaçëm me 5 anëtarë (ku përfshihen 3 ekspertë nga Universiteti Bujqësor i Tiranës) për rivlerësimin e trupës ekzistuese të inspektorëve të AKU. Ky komision do të testojë dhe intervistojë të gjithë inspektorët aktualë – me shkrim dhe me gojë – për të verifikuar aftësitë e tyre profesionale dhe nivelin e integritetit. Vetëm ata që kalojnë me sukses këtë filtër do të vazhdojnë punën në strukturën e re inspektuese. Njëherazi, komisioni do të shqyrtojë kandidaturat e reja për inspektorë, me synimin për të sjellë një frymë të re dhe etikë të re pune në institucion Sipas ministres Denaj, ky proces është jetik për të garantuar se inspektorët e ardhshëm do të jenë “të aftë, profesionalë dhe me integritet”, duke rikthyer besimin e publikut tek mbikëqyrja ushqimore.

Për më tepër, qeveria ka deklaruar se siguria ushqimore do të mbetet fokus kryesor edhe në buxhetet e ardhshme (siç u pa me shtesat buxhetore për AKU në 2025). Janë paralajmëruar investime në laboratorë modernë për analizat ushqimore dhe digjitalizimi i proceseve (p.sh. krijimi i databazave elektronike për gjurmimin e produkteve nga ferma në tryezë). Roli i AKU-së së reformuar pritet të jetë më proaktiv: jo vetëm të gjobisë kur ka shkelje, por edhe të këshillojë bizneset si të plotësojnë standardet, të edukojë konsumatorët për ruajtjen e produkteve, dhe të bashkëpunojë ngushtësisht me Administratën Tatimore dhe institucionet e tjera ligjzbatuese.

Pse situata erdhi në këtë pikë? 

Analizat e ekspertëve fajësojnë një kombinim faktorësh: vite neglizhencë dhe politizim të emërimeve në AKU, mungesë investimesh në logjistikë (inspektorë të paktë, pa mjete dhe karburant të mjaftueshëm për kontrolle), si dhe kultura e pandëshkueshmërisë ndaj shkelësve. Gjithashtu, informaliteti i vetë tregute ushqeu problemin – kur një pjesë e madhe e produkteve qarkullojnë pa dokumentacion, bëhet më e lehtë t’i shpëtosh kontrollit (p.sh. malli kontrabandë ose i pasigurt futet bashkë me mallra të pastandardizuara në tregjet informale).

Prandaj, formalizimi i tregut dhe forcimi i AKU janë dy procese që duhet të ecin krah për krah: formalizimi ndihmon gjurmueshmërinë dhe bën të mundur kontrollet efektive, ndërsa një AKU me integritet siguron që formalizimi të mos mbetet në letra, por të garantojë realisht produkte të sigurta për popullin. Diskutimet e qeverisë kohët e fundit pikërisht këtë theksojnë – se situata aktuale (me probleme serioze në sigurinë ushqimore) e ka zanafillën tek vitet e tëra të tolerimit të informalitetit dhe mungesës së seriozitetit në kontrolle.

Tashmë është arritur një konsensus se pa e “shkundur” fort AKU-në dhe pa formalizuar ekonominë agroushqimore, do të jetë e pamundur të kemi as treg të ndershëm, as siguri për shëndetin e qytetarëve.

Përfundime

Fushata e nisur nga Administrata Tatimore për formalizimin e tregut bujqësor e blegtoral shënon një hap të rëndësishëm drejt disiplinimit të këtij sektori jetik. Lëshimi i faturave të fiskalizuara për çdo produkt do të thotë më shumë transparencë, të ardhura tatimore më të larta për shtetin dhe mundësi më të mira për gjurmimin e produkteve në rast problemesh me cilësinë. Mirëpo, formalizimi fiskal është vetëm një pjesë e zgjidhjes.

Për t’u siguruar që produktet që mbërrijnë te konsumatori janë të sigurta dhe cilësore, duhet patjetër një mbikëqyrje e fortë cilësore – dhe këtu hyn në lojë roli i reformuar i AKU-së. Reformat e qeverisë në inspektoratet ushqimore, të mbështetura edhe nga fonde buxhetore shtesë dhe ndihma e partnerëve ndërkombëtarë, tregojnë vullnetin për ta çuar deri në fund këtë mision.

Nga ana tjetër, qeveria po mundohet të balancojë “shkopin” me “karrotën”: masa ndëshkuese ndaj informalitetit po shoqërohen me masa lehtësuese – si subvencione, lehtësi fiskale dhe investime në tregje moderne – për t’i bërë fermerët pjesë të zgjidhjes dhe jo viktima të saj.

Nëse këto politika zbatohen me konsekuencë, përfitimet do të jenë afatgjata. Një treg agro-blegtoral i formalizuar dhe i monitoruar garanton që fermerët e ndershëm të konkurrojnë në kushte të barabarta, pa u nënçmuar nga ata që shmangin taksat apo shesin produkte jocilësore. Konsumatorët do të kenë më shumë besim te ato çka blejnë, duke ditur që pas çdo produkti fshihet një faturë dhe një kontroll sigurie.

Gjithashtu, Shqipëria do t’i afrohet më shumë standardeve europiane, ku siguria ushqimore dhe ekonomia formale janë shtylla të shoqërisë. Sigurisht, sfidat mbeten të shumta – duhet kohë për të ndryshuar mentalitetin e aktorëve të tregut dhe për të rikthyer besimin te institucionet. Por hapat e hedhur në 2025 japin arsye për optimizëm se “situata nuk do të mbetet në këtë fazë”, por do të përmirësohet në vitet në vijim me punë të përbashkët të qeverisë, fermerëve dhe konsumatorëve.