Zgjedhjet 2025 dhe Klima e Biznesit: Çfarë Pritet për Bizneset e Vogla dhe të Mesme

Zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 në Shqipëri po afrojnë dhe me to vëmendja është kthyer te ndikimi i mundshëm në klimën e biznesit. Bizneset e vogla dhe të mesme (BVM) përbëjnë rreth 99.95% të të gjitha sipërmarrjeve në vend, duke qenë shtylla kryesore e punësimit e zhvillimit ekonomik. Kështu, çdo ndryshim në politikat fiskale e tatimore pas zgjedhjeve prek drejtpërdrejt këtë kategori. Më poshtë analizojmë gjendjen aktuale të politikave fiskale për BVM-të, premtimet kryesore ekonomike në programet zgjedhore të partive kryesore, si dhe pritshmëritë e vetë sipërmarrësve për periudhën pas zgjedhjeve.

Gjendja Aktuale e Politikave Fiskale për BVM

Regjimi aktual i tatimit mbi të ardhurat për bizneset e vogla

Prej disa vitesh, Shqipëria ka aplikuar politika lehtësuese tatimore për bizneset e vogla. Aktualisht tatimi mbi fitimin (tatim-fitimi) është 0% për të gjithë tatimpaguesit me të ardhura vjetore deri në 14 milionë lekë. Kjo do të thotë se një shumicë e bizneseve të vogla nuk paguajnë fare tatim mbi fitimin e aktivitetit të tyre. Përtej këtij pragu, bizneset klasifikohen si të mëdha dhe paguajnë tatim-fitimi me normë 15 % mbi fitimet e tyre.

Tatimi mbi vlerën e shtuar

Një tjetër shtyllë e politikës fiskale është TVSH (Tatimi mbi Vlerën e Shtuar). Jo të gjitha bizneset janë të detyruara të llogarisin dhe paguajnë TVSH; ekziston një prag i xhiros vjetore mbi të cilin aktivizohet kjo detyrim. Aktualisht, pragu i regjistrimit në TVSH është 10 milionë lekë në vit. Kjo nënkupton që bizneset me xhiro vjetore poshtë kësaj vlere janë të përjashtuara nga TVSH-ja (nuk duhet të shtojnë TVSH në shitjet e tyre as të dorëzojnë deklarata TVSH-je). Norma standarte e TVSH është 20%.

Shumë biznese të vogla (dyqane të lagjes, zejtarë, etj.) përfitojnë nga ky përjashtim, i cili u kursen atyre si pagesën e tatimit ashtu edhe burokracinë e deklarimit mujor. Vlen të theksohet se ky prag ka ndryshuar disa herë vitet e fundit – p.sh. në 2018 u ul përkohësisht në 2 milionë lekë dhe më pas, nga janari 2021, u rrit në 10 milionë lekë. Luhatje të tilla në pragun e TVSH-së tregojnë njëfarë paqëndrueshmërie në politikat fiskale, çka është një pikë shqetësimi për bizneset që preferojnë rregulla afatgjata e të parashikueshme.

Tatimi mbi të ardhurat individuale dhe kontributet

Për të ardhurat nga punësimi, normat tatimore progresive që zbatohen janë 13% dhe 23%. Për të punësuarit me të ardhura të ulëta, ngarkesa tatimore reduktohet duke ulur bazën e tatimit (pagën bruto) me një shumë të caktuar të parashikuar në nenin 22 të ligjit, në vend të aplikimit të një tarife 0% për një segment të caktuar page.

Për të ardhurat vjetore nga punësimi deri në 2,040,000 lekë (deri në 170,000 lekë/muaj), aplikohet një normë tatimore prej 13%.
Për të ardhurat vjetore nga punësimi mbi 2,040,000 lekë (mbi 170,000 lekë/muaj), aplikohet një normë tatimore prej 23%.

Nga ana tjetër, kontributet e sigurimeve shoqërore e shëndetësore, që janë detyrim si për punëdhënësin edhe për punëmarrësin, kanë normat e tyre fikse (p.sh. 15% sigurime punëdhënësi dhe 9.5% punëmarrësi). Këto taksa mbi pagat ndikojnë edhe tek bizneset e vogla, sepse rritja e kostove të punës mund të jetë sfiduese për to, veçanërisht kur rritet paga minimale me vendim qeverie. Aktualisht paga minimale mujore në vend është rritur në 40 mijë lekë (rreth 340 €) dhe pritet të rritet akoma vitet e ardhshme, gjë që do të rrisë proporcionalisht kontributet që paguajnë bizneset për punonjësit e tyre.

Klima e përgjithshme e biznesit

Përtej normave tatimore, klima e biznesit përcaktohet edhe nga faktorë si burokracia, formalizimi dhe konkurrenca. Vitet e fundit qeveria ka ndërmarrë reforma për të lehtësuar procedurat dhe luftuar informalitetin. Një shembull është projekti i “fiskalizimit”, i cili dixhitalizoi lëshimin e faturave dhe dokumentacionin tatimor – tashmë çdo shitje/faturë regjistrohet elektronikisht pranë autoriteteve tatimore në kohë reale. Kjo rrit transparencën dhe vështirëson evazionin fiskal, por nga ana tjetër ka shtuar kosto teknologjike dhe operacionale për bizneset e vogla (për pajisje fiskale, programe kompjuterike, internet të vazhdueshëm, etj.).

Po ashtu, administrata tatimore ka intensifikuar kontrollet në terren kundër informalitetit. Bizneset e vogla shpesh ankohen se kontrollet tatimore mund të jenë të shpeshta dhe selektive, duke shtuar pasiguri. Sidoqoftë, raportet ndërkombëtare tregojnë edhe anën pozitive: Shqipëria ka bërë përmirësime në disa dimensione të mjedisit të biznesit si kuadri rregullator për BMV-të, mjedisi operativ dhe prokurimet publike, ndonëse ka ende punë për t’u bërë në fusha si financimi dhe inovacioni.

Sfidat aktuale për BVM-të

Pavarësisht lehtësirave fiskale, shumë BMV në Shqipëri kanë hasur vështirësi vitet e fundit. Sipas një studimi të fundit, mungesa e investimeve, mbështetjes financiare dhe konkurrenca e pandershme janë ndër arsyet kryesore që një numër i lartë biznesesh të vogla e të mesme po hasin vështirësi serioze, deri në mbyllje aktiviteti. Shumë ndërmarrje të kësaj madhësie vuajnë qasjen e kufizuar në kredi bankare (bankat i konsiderojnë BMV-të si subjekte me rrezik të lartë dhe shpesh kërkojnë kolateral të papërballueshëm).

Edhe programet shtetërore apo donatorët ofrojnë grante e fonde për BMV-të, por ekspertët vënë në dukje se përhapja e informacionit dhe aksesimi i këtyre skemave nuk është efektiv – shpesh sipërmarrësit e vegjël nuk i marrin vesh në kohë mundësitë që ofrohen. Për më tepër, stabiliteti fiskal është cilësuar si një mungesë nga vetë sipërmarrësit: “Sfida e parë është qëndrueshmëria, në atë fiskale, apo dhe incentivat që jep qeveria janë një mungesë. Ka qenë pothuajse inekzistente”, shprehet një sipërmarrës i një biznesi të vogël. Kjo nënkupton se ndonëse formal, regjimi 0% i tatimit ndihmon, bizneset kanë nevojë për një mjedis më të qëndrueshëm dhe mbështetje më aktive (p.sh. subvencione, trajnime, ose politika zhvillimi) për të lulëzuar.

Në këtë kontekst, zgjedhjet e vitit 2025 shihen me interes të veçantë nga komuniteti i biznesit. Shumë shpresojnë se pas zgjedhjeve do të ketë ose vazhdimësi të politikave të suksesshme aktuale, ose reforma të reja në mbështetje të sipërmarrjes. Më poshtë shohim se çfarë kanë premtuar dy forcat kryesore politike lidhur me ekonominë dhe biznesin.

Premtimet Ekonomike në Programet Zgjedhore 2025

Kjo analizë fokusohet vetëm tek aspektet ekonomike dhe të sipërmarrjes së programeve zgjedhore, pa hyrë në debate politike apo ideologjike. Qëllimi është të kuptojmë çfarë ndryshimesh konkrete mund të presin bizneset e vogla/mesme nga secila platformë, në mënyrë të paanshme.

Në prag të zgjedhjeve 2025, ekonomia dhe klima e biznesit zënë një vend qendror në fushatat e partive kryesore. Më poshtë përmblidhen idetë dhe propozimet kryesore ekonomike të Partisë Socialiste (PS) dhe Partisë Demokratike (PD)– dy forcat kryesore – me fokus tek masat fiskale, tatimore dhe nxitja e sipërmarrjes:

Premtimet kryesore të Partisë Socialiste (PS):

Rritja e pagave dhe fuqisë blerëse: PS premton rritje të ndjeshme të pagave gjatë mandatit të ardhshëm. P.sh. paga minimale synohet 500 € në muaj deri në vitin 2026 (nga rreth 400 € që është aktualisht) dhe paga mesatare në ekonomi synohet të arrijë 1000 €. Janë premtuar gjithashtu rritje pagash në sektorin publik, ku paga mesatare e mësuesve synohet 1250 € dhe mjekët deri 2000 €. Qëllimi është rritja e mirëqenies së qytetarëve dhe e kërkesës së brendshme për mallra e shërbime, nga e cila do të përfitonin edhe bizneset vendase (shpenzimet më të larta të konsumatorëve do të thotë xhiro më e madhe për bizneset). Si lehtësi shtesë tatimore, PS deklaron se për 18 muajt e parë të rritjes së pagës minimale, shteti nuk do të vendosë asnjë detyrim tatimor mbi shtesën e pagës. Kjo mund të interpretohet si një periudhë “pa taksë” për rritjen prej 100€ të pagës minimale, për t’iu dhënë frymëmarrje bizneseve në përballimin e kostove shtesë.
Vazhdimësia e politikave tatimore aktuale (zero taksë për të vegjlit): PS sinjalizon qartë vazhdimin e status quo-së fiskale për bizneset e vogla. Në programin ekonomik të shpallur si pjesë e nismës “Shqipëria 2030”, kryeministri Rama theksoi se deri në vitin 2029 nuk do të ketë ndryshime në tatimin e biznesit të vogël – ai do të vijojë të jetë 0%, ndërsa tatimi për bizneset e mëdha do të mbetet 15%%. Kjo është një garanci për stabilitet që i siguron BMV-të se nuk do të ketë rritje të papritur taksash mbi to për të paktën 4 vitet e ardhshme. Më tej, PS krenarisht thekson se Shqipëria është dhe do të vazhdojë të jetë “i vetmi vend në rajon me zero taksë për biznesin e vogël”. Ky regjim favorizues përfshin edhe faktin se pragu i xhiros që përcakton statusin “biznes i vogël” është rritur në ~140 mijë euro (nga 8 milionë lekë / ~55 mijë € më parë) dhe se TVSH-ja është hequr për bizneset e vogla me xhiro deri në 100 mijë €. Me fjalë të tjera, PS synon të mbajë të pandryshuara kufijtë aktualë të përjashtimit nga taksat, të cilat tanimë janë zgjeruar ndjeshëm pas reformave të viteve të fundit. Kjo është lajm i mirë për bizneset ekzistuese nën këto pragje, të cilat s’do të futen në skemë tatimore as TVSH-je së paku deri në vitin 2029.
“Paqe fiskale” – Marrëveshje me biznesin për kontrollet dhe taksat: Një element inovativ në programin e PS është koncepti i quajtur “paqja fiskale e negociuar”. Sipas këtij propozimi, në mandatin e ri do të ofrohet një marrëveshje 3-vjeçare mes qeverisë dhe biznesit ku kompanive u ofrohet moskryerje e kontrolleve tatimoregjatë asaj periudhe, nëse bien dakord të deklarojnë dhe paguajnë një tatim të caktuar mbi fitimin. Konkretisht, thuhet se 15% tatim-fitimi do të paguhet mbi fitimin e deklaruar deri në nivelin e rritjes mesatare ekonomike, ndërsa mbi çdo fitim shtesë do të aplikohet tatim i reduktuar prej vetëm 5%. Kjo “Paqe fiskale” synon dy rezultate: (1) Lehtësim për bizneset – ato do të kenë sigurinë se nuk do të kenë kontrolle, inspektime apo gjoba arbitrare për 3 vjet, çka kursen kohë dhe para; (2) Nxitje për deklarimin e plotë të fitimeve – meqë fitimet shtesë tatohen me vetëm 5%, bizneset kanë më shumë arsye t’i deklarojnë ato në vend t’i fshehin. Kjo politikë nëse zbatohet, do të ishte një ndryshim i madh në marrëdhënien administratë tatimore – sipërmarrje, duke e zhvendosur nga kontrolli i rreptë tek besimi dhe bashkëpunimi. Sigurisht, mbetet për t’u detajuar se cilat biznese kualifikohen dhe si do të zbatohet në praktikë, por vetë ideja është mirëpritur nga shumë sipërmarrës si një alternativë inovative ndaj klimës aktuale të kontrolleve tatimore.
Investime publike dhe nxitja e sektorëve prioritarë: Programi i PS përfshin vazhdimin e investimeve të mëdha infrastrukturore dhe mbështetjen e sektorëve kyç të ekonomisë, me synimin e krijimit të një klime të favorshme për biznes. Janë premtuar 700 km rrugë të reja, përfundimi i projekteve madhore si Korridori Adriatiko-Jonian dhe Korridori VIII, rindërtimi i hekurudhave (p.sh. linja Durrës–Prishtinë), si dhe investime strategjike si Porti i ri tregtar i Porto Romanos. Këto projekte pritet të hapin mundësi si për kompanitë e mëdha ashtu edhe për nën-kontraktorët e vegjël lokalë. Po ashtu, PS synon të fuqizojë sektorin e agroturizmit (me shtim të njësive agroturistike nëpër fshatra) dhe të rrisë prodhimin e energjisë diellore (synohet 30% e prodhimit energjetik nga dielli). Në bujqësi premtohet mbështetje për krijimin e kooperativave bujqësore dhe përpunimin e produkteve vendase, ndërsa në turizëm vazhdimi i politikave të promovimit të Shqipërisë si destinacion (PS e konsideron turizmin si një nga motorët kryesorë të rritjes). Edhe pse këto masa nuk janë drejtpërdrejt “tatimore”, ato ndikojnë klimën e biznesit: infrastruktura më e mirë ul kostot e transportit për BMV-të; turizmi i zhvilluar sjell më shumë klientë për bizneset lokale; projektet në energji mund të krijojnë treg për firmat e pajisjeve solare, instaluesit, etj. Pra, fokusimi i PS tek “zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik” synon krijimin e një ambienti ku bizneset – përfshirë të voglat e të mesmet – të gjejnë më tepër mundësi për t’u rritur.

(Vlen të theksohet se Partia Socialiste nuk ka premtuar ulje të reja taksash, përveç vazhdimit të politikave ekzistuese lehtësuese për biznesin e vogël. Qasja e saj është më shumë drejt ruajtjes së stabilitetit fiskal dhe rritjes ekonomike përmes investimeve dhe rritjes së të ardhurave së popullatës. Kjo reflekton bindjen se skema aktuale e taksave – me zero për të vegjlit dhe progresive për individët – ka dhënë rezultatet e veta dhe duhet mbajtur në kursin e duhur.)

Premtimet kryesore të Partisë Demokratike (PD):

Futja e taksës së sheshtë në vend të tatimit progresiv: Një ndryshim i madh i propozuar nga PD është rikthimi te taksa e sheshtë. PD deklaron filozofinë e saj si parti e “taksave të ulëta dhe taksës së sheshtë” për të ardhurat. Kjo do të thotë se tatimi mbi të ardhurat personale (përfshirë pagat, fitimet e biznesit, etj.) do të unifikohet në një normë të vetme për të gjithë, në vend që të jetë progresiv (me shkallë të ndryshme sipas të ardhurave siç është tani). Në fakt, PD ka propozuar normën 10% të flat tax për shumicën e kategorive, që kujton politikën e “taksës 10%” të zbatuar në të kaluarën (2008-2013). Konkretisht, tatimi mbi fitimin e korporatave do të ulet nga 15% në 10% që në vitin e parë. Po ashtu, pritet që edhe tatimi mbi pagat dhe të ardhurat personale të unifikohet rreth kësaj norme të ulët (ende nuk është specifikuar përfundimisht, por tradicionalisht PD ka aplikuar 10% edhe për të ardhurat individuale). Sipas PD, heqja e progresivitetit do të forcojë shtresën e mesme dhe do të nxisë punën, ndërsa ulja e tatim-fitimit në 10% do të lërë më shumë para në duart e sipërmarrësve që ata t’i riinvestojnë në biznesin e tyre Kjo politikë pritet të mirëpritet nga bizneset e mesme dhe të mëdha që aktualisht paguajnë 15%, por për bizneset e vogla efekti direkt është i kufizuar (duke qenë se shumica e tyre sërish do të jenë nën pragun e tatimit edhe nëse skema e re aplikohet – shiko pikën tjetër).
Lehtësira radikale për bizneset e vogla (0 taksa deri në 18 milionë Lek): PD ka artikuluar një premtim të fuqishëm për zgjerimin e lehtësirave për BMV-të. Sipas përfaqësuesve të saj, çdo biznes me xhiro vjetore deri në 18 milionë lekë do të përjashtohet nga TVSH-ja dhe tatimi mbi të ardhurat. Kjo do të ishte një rritje e ndjeshme e kufirit aktual (10 milionë për TVSH dhe ~14 milionë për tatim-fitimin). Praktikisht, PD po propozon që edhe bizneset disi më të mëdha se “të voglat” e tanishme të trajtohen si të vogla për nga detyrimet: një biznes me xhiro 15 apo 17 milionë lekë (afërsisht 130-140 mijë euro) do të përjashtohej plotësisht nga taksat nëse ky plan zbatohet. Kjo masë synon t’u japë frymëmarrje një game më të gjerë biznesesh, për t’i nxitur të dalin nga informaliteti dhe të rriten pa barrë fiskale derisa të kapërcejnë një prag më të lartë. Gjithashtu, PD ka theksuar se edhe profesionistët e lirë do të përjashtohen nga taksat. Kjo përfshin p.sh. zejtarë, artistë, konsulentë apo profesionistë individualë (dentistë, avokatë, etj.) që operojnë me NIPT personal. Aktualisht, shumë prej tyre detyrohen të regjistrohen në TVSH sapo kalojnë 10 mln lekë xhiro ose të paguajnë tatim mbi të ardhurat nëse janë të vetëpunësuar; PD propozon t’ua heqë edhe atyre këto detyrime deri sa të kenë të ardhura vjetore nën 18 milionë lekë. Shembull konkret: Një dyqan rrobash me xhiro 15 milionë lekë në vit, sot paguan 20% TVSH mbi shitjet mbi 10 mln dhe në parim do paguante 15% tatim-fitimi mbi fitimin (nëse nuk do ishte përjashtuar nga ligji aktual deri 14 mln). Sipas skemës së PD, i njëjti dyqan nuk do të paguante asnjë prej këtyre taksave – çka do ta ndihmonte të ulte çmimet ose të investonte për t’u zgjeruar. Natyrisht, një politikë e tillë do të ulë të ardhurat afatshkurtra në buxhetin e shtetit, por PD beson se kjo humbje do të kompensohet nga rritja e numrit të bizneseve dhe formalizimi i atyre ekzistuese (taksa do të merreshin kur këto biznese të bëhen më të mëdha). Ky premtim e pozicionon PD-në qartësisht si pro-biznes i vogël, duke ofruar ndoshta lehtësinë më të madhe fiskale që është parë në programet zgjedhore shqiptare deri më sot.
Ulja e taksave në sektorë të veçantë: Përveç skemës së përgjithshme, PD adreson edhe tatime specifike sektoriale. Një shembull është ulja e taksës së transferimit të pronës (një taksë që paguhet kur shet apo blen pasuri të paluajtshme, aktualisht 15% e fitimit kapital ose e vlerës së shitjes në disa raste). PD propozon ta ulë këtë taksë në vetëm 2% të vlerës për sektorin e ndërtimit dhe pasurive të paluajtshme. Kjo synon të nxisë tregun e pronave dhe ndërtimin, duke ulur koston e transaksioneve. Kritikët mund ta shohin si favorizim të zhvilluesve të pasurive, por PD argumenton se ulja e taksës do të gjallërojë këtë sektor, do të rrisë numrin e transaksioneve dhe në fund do të gjenerojë më shumë të ardhura se sa tatimi i lartë aktual (parimi “taksa e ulët – bazë e gjerë”). Po kështu, PD flet për lehtësi për nxitjen e “Made in Albania”– që nënkupton politika fiskale ose subvencione për prodhuesit vendas që të rrisin eksportet apo të zëvendësojnë importet. Edhe pse pa detaje të plota, mund të imagjinohet ulje taksash doganore për lëndë të para, lehtësi TVSH-je për pajisje prodhimi, apo grante për bizneset prodhuese lokale.
Kod fiskal dhe qëndrueshmëri në politika: Një pikë që PD e ka theksuar fort është domosdoshmëria e një “Kodi Fiskal” të ri. Ideja është të hartohet një kornizë e qëndrueshme ligjore që përcakton parimet bazë të sistemit tatimor, në mënyrë që të mos kemi ndryshime të shpeshta me çdo buxhet vjetor. “Ne propozojmë një kod fiskal, i cili vendos rregullat bazë ku operojnë bizneset, duke ofruar qëndrueshmëri dhe parashikueshmëri për biznesin”, është shprehur një nga nënkryetaret e PD-së. Kjo do të shoqërohet me një “marrëveshje me biznesin që ditën e parë” për paketën e re fiskale, në mënyrë që të krijohet besim reciprok mes qeverisë së re dhe sipërmarrësve. Një kod i tillë do të përfshinte futjen e taksës së sheshtë, ristrukturimin e TVSH-së dhe elementëve të tjerë tatimorë, me synimin që të mos ketë më përjashtime arbitrare apo trajtime preferenciale që deformojnë tregun. PD kritikon faktin që aktualisht shumë sektorë kanë përjashtime apo ulje taksash (p.sh. disa biznese të mëdha marrin status special e nuk paguajnë tatime për 10 vjet, ose kompani të caktuara marrin TVSH të rimbursuar etj.) dhe premton heqjen e këtyre përjashtimeve të klientelizmit. Në vend të tyre, me taksën e sheshtë baza e tatimpaguesve zgjerohet, por të gjithë trajtohen njësoj. Bizneset e mirëpresin idenë e thjeshtësimit dhe unifikimit të rregullave, me kusht që të mos rëndohen papritur me tatime të reja. PD garanton se filozofia e saj është e “taksave të ulëta” dhe se kodi i ri fiskal do të institucionalizojë pikërisht këtë filozofi afatgjatë.
Konkurrueshmëria dhe konsultimi me sipërmarrjen: Në vizionin ekonomik të PD, përveç taksave, rëndësi ka edhe përmirësimi i klimës konkurruese në vend. PD shprehet se do ta luftojë monopolin dhe abuzimet në treg, duke krijuar kushte të barabarta loje për të gjitha bizneset. Po ashtu, PD ka premtuar se konsultimet publike për politikat ekonomike do të jenë kuptimplota, jo thjesht formale. Pra, zëri i dhomave të tregtisë, shoqatave të biznesit dhe vetë sipërmarrësve do të merret parasysh realisht kur të hartohen ligjet apo reformat. Kjo vjen pas kritikave se shpesh ligjet fiskale ndryshojnë pa u diskutuar gjerësisht me grupet e interesit. Një qeveri e PD-së premton t’i japë fund këtij praktikimi, duke institucionalizuar një marrëdhënie më transparente e bashkëpunuese me komunitetin e biznesit. Kjo pritet të rrisë besimin e sipërmarrësve dhe t’i inkurajojë ata të investojnë më shumë, me bindjen se politikat nuk do të jenë të paparashikueshme.

(Në tërësi, Partia Demokratike po paraqitet me një platformë më agresive në uljen e taksave dhe reformat pro-biznes. Ulja e ndjeshme e barrës fiskale synon të rigjallërojë ekonominë duke i lënë paratë te sektori privat, me shpresën se kjo do të krijojë vende pune e rritje. Megjithatë, suksesit të këtyre masave i duhet parë efekti në buxhet dhe nëse do të ketë kompensim për të ardhurat e munguara shtetërore. Për bizneset e vogla dhe të mesme, propozimet e PD tingëllojnë veçanërisht atraktive: më pak taksa, më pak kontroll, më shumë stabilitet.)

Çfarë ofrojnë aktorët e tjerë politikë?

Përveç PS dhe PD, edhe parti më të vogla apo koalicione të reja kanë dalë me ide të tyre ekonomike, ndonëse fokusi i tyre kryesor nuk është domosdoshmërisht klima e biznesit. Koalicioni Euroatlantik, një forcë e re politike në këto zgjedhje, e ka vënë theksin tek politikat familjare dhe qeverisja e ndershme. Përfaqësuesi i tyre është shprehur se planifikojnë subvencionime për çiftet e reja në blerjen e shtëpisë së parë (financimin e 20 mijë çifteve), bonuse për fëmijët e lindur(deri 20,000 € për fëmijën e tretë) si dhe masa kundër korrupsionit si “Vettingu i Politikanëve”. Ky koalicion në fakt pranon se “nuk premtojmë dot ulje taksash, apo luftë korrupsioni” sa rivalët e mëdhenj, por fokusohen te mirëqenia sociale. Në aspektin fiskal ata përmendin një qasje interesante: pagesa e taksave të bëhet mbi bazë familjare dhe jo individuale ndonëse ky detaj nuk është ende i qartë se si do të zbatohej. Në përgjithësi, programet e forcave më të vogla nuk parashikojnë ndryshime drastike fiskale – shumë prej tyre mbështesin në parim taksat e ulëta dhe mbështetjen e biznesit, por nuk kanë propozuar masa konkrete si PS apo PD. Kjo do të thotë se zgjedhja midis alternativave kryesore ekonomike mbetet kryesisht midis qasjes “vazhdimësi me stabilitet” të PS-së dhe qasjes “ndryshim me taksa më të ulëta” të PD-së.

Pritshmëritë e Sipërmarrësve pas Zgjedhjeve 2025

Duke parë premtimet e mësipërme, lind pyetja: Çfarë presin vetë sipërmarrësit dhe bizneset e vogla/mesme nga qeveria e re pas 2025-ës? Edhe pse secili biznes ka specifikat e veta, mund të veçojmë disa pritshmëri të përgjithshme kyçe që shpesh artikulohen nga komuniteti i biznesit:

Stabilitet dhe Parashikueshmëri Fiskale: Kjo është ndoshta kërkesa numër një e çdo biznesi. Sipërmarrësit duan rregulla loje afatgjata dhe të qëndrueshme, në mënyrë që të planifikojnë investimet dhe zgjerimin e tyre me besim. Luhatjet e shpeshta në ligjet tatimore – siç ishte rasti me ndryshimin e pragut të TVSH-së disa herë, ose futja/heqja e taksave të reja brenda natës – krijojnë pasiguri dhe i bëjnë bizneset hezituese për të marrë vendime madhore. Për këtë arsye, çdo zotim për stabilitet është i mirëpritur. Si PS ashtu edhe PD adresojnë këtë pikë por në mënyra të ndryshme: PS premton status quo deri në 2029 (zero taksë për të vegjlit dhe 15% për të mëdhenjtë pa ndryshime), ndërsa PD premton një Kod Fiskal që do t’i japë qëndrueshmëri sistemit dhe s’do lejojë lëkundje të shpeshta. Të dyja qasjet synojnë një gjë – t’u tregojnë bizneseve se nuk do të kenë surpriza çdo vit. Nga perspektiva e një sipërmarrësi të vogël, edhe nëse politikat e reja pas zgjedhjeve nuk i sjellin atij ulje taksash, më e rëndësishme është që të mos ketë goditje të papritura (p.sh. rritje të kontributeve, taksa të reja lokale, tarifa shtesë) që mund të prishin llogaritë e tij. Në këtë kuptim, vazhdimësia e premtuar nga PS siguron që “nëse punët e tua shkojnë mirë tani, do të vazhdojnë njësoj”, kurse korniza ligjore e PD premton “një klimë më të qartë afatgjatë, pa zigzage”. Të dyja alternativat adresojnë shqetësimin kryesor të shprehur nga sipërmarrësit – “qëndrueshmëria, ajo fiskale… ka qenë pothuajse inekzistente” siç thoshte sipërmarrësi i cituar më lart. Pas zgjedhjeve, bizneset presin që qeveria e re (cilado qoftë) të respektojë këto zotime për stabilitet dhe të mos bëjë ndryshime të menjëhershme që mund t’i tronditin ata. Për shembull, nëse vjen PD në pushtet dhe implementon taksën e sheshtë 10%, pritet që kjo të bëhet menjëherë dhe pastaj të mos ndryshohet sërish, në mënyrë që bizneset t’i përshtaten një herë e mirë sistemit të ri. Nëse rikonfirmohet PS, pritet që vërtet të mos prekë sistemin aktual sipas fjalës së dhënë dhe të vazhdojë me plane afatgjata deri 2030. Stabiliteti fiskalështë themeli mbi të cilin bizneset e vogla mund të ndërtojnë plane rritjeje – pa të, çdo planifikim bëhet kumar.
Administratë Tatimore më Miqësore dhe Kontroll i Drejtë: Një pritshmëri e rëndësishme lidhet me mënyrën e zbatimit të ligjeve tatimore, jo vetëm me përmbajtjen e tyre. Shumë shpesh, bizneset (sidomos të voglat) ankohen se mënyra e kontrollit tatimor është problematike: inspektime të shpeshta, gjoba të larta edhe për parregullsi të vogla, apo edhe kërkesa informale korruptive nga ndonjë inspektor i pandershëm. Këto shqetësime ndikojnë negativisht klimën e biznesit, pasi një pronar dyqani mund të ketë më shumë frikë nga “xhirollogaritë e papritura” që mund t’i dalin gjatë një kontrolli sesa nga vetë barra e tatimeve të rregullta. Pas zgjedhjeve, sipërmarrësit presin një qasje më edukative dhe bashkëpunuese nga administrata tatimore, në vend të asaj ndëshkuese. Premtimi i “paqes fiskale” nga PS pikërisht këtë adreson – eliminimin e kontrolleve rutinë për një farë kohe. Kjo, nëse realizohet, do t’i qetësonte ndjeshëm bizneset, të cilat mund të fokusohen te puna e tyre pa pasur frikën e inspektorit në derë. Nga ana tjetër, edhe pa këtë masë radikale, pritet që digjitalizimi i mëtejshëm (faturat elektronike, deklarimet online) të zvogëlojë kontaktin e drejtpërdrejtë mes biznesit dhe inspektorit, duke reduktuar mundësitë për abuzim apo interpretim subjektiv. Bizneset duan që kontrollet tatimore të jenë të drejta, profesionale dhe të orientuara te këshillimi, jo gjobat. Një pritshmëri konkrete është që administrata e re tatimore (drejtuesit e rinj pas zgjedhjeve) të fokusohet te evazorët e mëdhenj dhe kontrabanda, jo te shqetësimi i bizneseve të vogla për gabime pa dashje. Një klimë e qetë kontrollesh nënkupton që biznesi ndershëm nuk ndihet nën presion, ndërsa ai informal detyrohet të formalizohet nga përmirësimi i sistemeve. Edhe PD, ndonëse nuk ka një nismë specifike si “paqja fiskale”, me kodin e saj fiskal dhe uljen e taksave synon automatikisht të ulë edhe incentivën për evazion (kur tatimet janë të ulëta e të thjeshta, më pak biznese tentojnë t’i shmangin ato). Kjo duhet të përkthehet në më pak nevojë për kontrolle agresive. Në përgjithësi, sipërmarrësit shpresojnë që pas zgjedhjeve të ketë një “reset” në marrëdhënien me tatimet: një fillim i ri ku tatimorët i trajtojnë bizneset me respekt si partnerë që kontribuojnë në ekonomi, dhe bizneset u përgjigjen me deklarim korrekt. Shembull konkret: Një restorant i vogël familjar do të preferonte të merrte këshilla se si të mbante dokumentacionin e rregullt, sesa të ndëshkohej papritur për një faturë të gabuar. Nëse politika e re do të mundësojë që inspektori të vijë si “mentor” qoftë edhe një herë në vit, në vend që të vijë si “gjobvënës” disa herë, kjo do të shihet si sukses nga komuniteti i biznesit.
Vazhdimi (dhe zgjerimi) i lehtësive tatimore: Duke qenë se bizneset e vogla tashmë gëzojnë 0% tatim-fitimi dhe përjashtim nga TVSH deri në një farë mase, ata natyrisht presin që këto lehtësi të vazhdojnë edhe pas zgjedhjeve. Do të ishte tronditës për ta nëse, për shembull, qeveria e re do të vendoste t’i rikthente bizneset e vogla nën regjimin tatimor normal. Fatmirësisht, të dyja forcat kryesore premtojnë të kundërtën: ruajtje ose edhe zgjerim të këtyre përjashtimeve. PS ka thënë qartë se regjimi me zero taksë për biznesin e vogël do mbetet i pandryshuar deri në 2029. PD shkon edhe më tej duke premtuar zgjerim të kufirit të “biznesit të vogël” deri 18 mln lekë xhiro. Kjo do të thotë se sipërmarrësit mund të kenë siguri që nuk do të taksohen deri sa biznesi i tyre të arrijë një përmasë disi më të madhe. Kjo siguri i nxit ata të rriten – ata nuk kanë frikë se mos kapërcimi i pragut iu sjell menjëherë një barrë të madhe fiskale. Për shembull, një prodhues i vogël ushqimesh me xhiro 12 mln lekë sot mund të hezitojë të shtojë kapacitetet sepse mbi 14 mln lekë do duhet të fillojë të paguajë tatim-fitimi; por nëse pragu shkon 18 mln lekë, ai ka edhe pak hapësirë të zgjerohet pa taksa. Pritshmëria është që cilado qeveri të dalë, të paktën të mos i përkeqësojë kushtet fiskale për BMV-të, por idealisht t’i përmirësojë. Nëse vjen PD, bizneset e vogla presin zbatimin e menjëhershëm të premtimit “zero taksa deri 18 mln” – kjo do t’i motivonte shumë prej tyre të deklarojnë të gjithë xhiron (sepse nuk do kenë frikë taksash sërish) dhe do t’u rriste fitimet neto. Nëse mbetet PS, presin që premtimi i mbajtur deri tani (zero tax <14 mln) të vazhdojë dhe ndoshta të shoqërohet me masa të tjera mbështetëse (PS për shembull ka folur edhe për fonde e grante për start-up-et e të rinjve, kreditim të butë për biznese inovative, etj., në planet e veta). Një tjetër aspekt janë taksat lokale dhe tarifat – shpesh bizneseve u duhet të paguajnë tarifa bashkiake për tabela, ambient publik, taksën e infrastrukturës etj. Edhe në këtë drejtim, pritshmëritë janë që qeveria qendrore të bashkëpunojë me pushtetin lokal për të mos rënduar biznesin e vogël me tarifa të larta që mund t’i dëmtojnë. Disa bashki, p.sh., kanë zeruar tarifën e tabelës për dyqanet e vogla, gjë që është një ndihmë modeste por domethënëse. Sipërmarrësit shpresojnë që filozofia “pro-biznes i vogël” të jetë e pranishme në çdo nivel vendimmarrjeje.
Reforma të tjera strukturore në dobi të biznesit: Krahas taksave, bizneset e vogla presin reforma që të thjeshtojnë dhe përmirësojnë ekosistemin ku ato operojnë. Këtu përfshihet një gamë e gjerë, si: thjeshtimi i procedurave administrative, ulja e burokracisë për licenca/leje, përmirësimi i sistemit gjyqësor (p.sh. zgjidhja e shpejtë e konflikteve tregtare dhe mosmarrëveshjeve me palët apo me shtetin), lufta kundër korrupsionit (që fondet publike të shkojnë për projekte cilësore dhe jo në xhepa të gabuar, dhe që konkurrenca në tendera apo treg të jetë e ndershme), etj. Në këtë drejtim, Dhoma Amerikane e Tregtisë ka rekomanduar 7 shtylla kyçe për një ekonomi më konkurruese, ku përfshihen pikërisht: forcimi i klimës së investimeve dhe kornizës rregullatore, lufta kundër korrupsionit dhe rritja e transparencës, konsultime efektive me biznesin, sistem tatimor modern, investime në kapitalin njerëzor, zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm dhe modernizimi i sistemit shëndetësor. Këto prioritete tregojnë se përmirësimi i klimës së biznesit nuk kufizohet vetëm te tatimet, por edhe te reforma në institucione dhe sektorë të tjerë. Sipërmarrësit shqiptarë presin vazhdimin e reformave si krijimi i sporteleve unike “one stop shop” (p.sh. Qendra Kombëtare e Biznesit tashmë ofron shërbime të unifikuara të regjistrimit), përmirësimin e infrastrukturës dixhitale (interneti, shërbimet online shtetërore), mbështetjen për aftësimin e fuqisë punëtore (sepse gjetja e punonjësve të kualifikuar po bëhet sfidë me emigrimin e të rinjve), dhe politika nxitëse për financimin e BMV-ve (garanci kredie, fonde zhvillimi etj.). Disa nga këto fusha nuk varen drejtpërdrejt nga zgjedhjet, por klima e përgjithshme politike pas zgjedhjeve do të ndikojë edhe tek to. Në thelb, bizneset duan një qeveri që t’i dëgjojë dhe t’i kuptojë sfidat e tyre praktike – qoftë kur bëhet fjalë për një pjekës buke që kërkon leje ndërtimi për të zgjeruar furrën, apo një start-up teknologjie që ka nevojë për investitorë dhe ambiente. Pritshmëritë janë për një dialog të vazhdueshëm publik-privat, ku politikat ekonomike hartohen duke pasur parasysh impaktin real tek bizneset e të gjitha përmasave. Kjo do të ndihmonte në krijimin e një klime më të parashikueshme, të qetë dhe nxitëse për sipërmarrjen.

Përfundime

Zgjedhjet parlamentare 2025 konsiderohen gjerësisht si një moment kyç që mund të përcaktojë drejtimin ekonomik të Shqipërisë për vitet në vazhdim. Bizneset e vogla dhe të mesme, si shtylla kryesore e ekonomisë kombëtare, kanë shumë në lojë nga rezultati i këtyre zgjedhjeve. Analiza e mësipërme tregon se pavarësisht dallimeve politike, ekziston një konsensus i përgjithshëm mbi rëndësinë e mbështetjes së BMV-ve: të gjitha palët pranojnë se një klimë pozitive biznesi për to është thelbësore për rritjen ekonomike, punësimin dhe mirëqenien e përgjithshme.

Nga njëra anë, Partia Socialiste ofron vazhdimësi dhe stabilitet – duke u siguruar bizneseve se nuk do të ketë tronditje fiskale dhe se politikat aktuale (taksat e ulëta për të vegjlit, investimet publike) do të vazhdojnë. Propozime si “paqja fiskale” tregojnë gatishmëri për të eksperimentuar me qasje miqësore ndaj biznesit, që mund ta bëjnë administratën më partner se sa kundërshtar të sipërmarrjes. Nga ana tjetër, Partia Demokratike ofron ndryshim dhe ulje taksash – duke premtuar një regjim të ri fiskal më të thjeshtë e më të favorshëm për biznesin (sidomos të voglin), me synimin për të gjallëruar ekonominë me anë të tregut të lirë. Kjo qasje pritet të gëzojë shumë sipërmarrës, por shoqërohet edhe me pritshmërinë se një reformë e tillë të zbatohet me kujdes për të shmangur konfuzionin apo pasigurinë kalimtare.

Për sipërmarrësin e zakonshëm shqiptar, qëllimi kryesor është që pas 11 majit 2025 të ketë një mjedis ku ai mund të bëjë biznes me rregulla të qarta, taksa të përballueshme dhe mbështetje institucionale kur ka nevojë. Ai dëshiron të shohë se premtimet e fushatës kthehen në veprime konkrete: nëse i është premtuar zero taksë, ta shohë të reflektuar në ligjin e ri; nëse i është premtuar se nuk do ta shqetësojnë me kontrolle, ta ndjejë ndryshimin në praktikë. Gjithashtu, bizneset shpresojnë që fokusi te ekonomia të mos mbarojë ditën e zgjedhjeve – por të vazhdojë me konsultime të rregullta me ta kur hartohen politikat. Shembuj konkretë nga e kaluara na kujtojnë se shpesh fushatat elektorale sollën ulurazi ndryshime ligjesh (të nxjerra natën e Vitit të Ri, etj.); këtë herë pritet e kundërta: transparencë dhe planifikim.

Në mbyllje, mund të thuhet se klima e biznesit në Shqipëri në vitet e ardhshme do të varet jo vetëm nga partia që fiton zgjedhjet, por edhe nga dialogu dhe bashkëpunimi i saj me komunitetin e biznesit. Bizneset e vogla e të mesme kanë artikuluar qartë nevojat e tyre – stabilitet, ulje barrierash, financim, dhe trajtim të drejtë. Topi do të jetë në fushën e qeverisë së re për t’i adresuar këto nevoja. Nëse reformat e premtuara zbatohen me sukses, Shqipëria mund ta shohë veten me një ekonomi më të formalizuar, me BMV të lulëzuara që rriten nga të vogla në të mesme e nga të mesme në të mëdha, duke krijuar vende pune dhe prosperitet. Sido që të jetë rezultati, sipërmarrësit do të ndjekin nga afër dhe do të mbajnë frymën pezull, me shpresën se 2025 do të shënojë fillimin e një epoke të re, më të favorshme, për të bërë biznes në Shqipëri.