Qeveria shqiptare ka propozuar një paketë të gjerë ndryshimesh ligjore në fushën e tatimeve për vitin 2026. Këto ndryshime synojnë lehtësimin e barrës për sektorë të caktuar, nxitjen e formalizimit të ekonomisë dhe përmirësimin e administrimit fiskal. Më poshtë, i kemi ndarë zhvillimet kryesore sipas tematikave, duke i shpjeguar me gjuhë të thjeshtë dhe duke theksuar se cilat kategori biznesesh preken, si dhe efektet kryesore financiare. Për secilën prej çështjeve, do të japim shembuj praktikë për ta bërë më të qartë ndikimin e ndryshimeve.
Taksa e Ndikimit në Infrastrukturë
Çfarë është dhe çfarë po ndryshon?
Kjo taksë është pagesa që investitorët (publikë ose privatë) paguajnë ndaj bashkisë kur ndërtojnë objekte të reja, si kontribut për infrastrukturën lokale. Aktualisht, për ndërtimet me qëllime publike taksa është 1-3% e vlerës së investimit (për Bashkinë Tiranë 2-4%). Ndryshimi i ri përjashton nga kjo taksë ndërtimet publike në fushën e arsimit, shëndetësisë dhe mbrojtjes sociale që financohen nga buxheti shtetëror ose ai bashkiak. Me fjalë të tjera, nëse ndërtohet një shkollë, një spital apo një qendër sociale me fonde publike, bashkia nuk do të arkëtojë më taksën e ndikimit.
Pse po bëhet ky përjashtim?
Arsyeja kryesore është lehtësimi i kostos dhe i procedurave për investimet jetike për komunitetin. Duke hequr këtë barrë financiare, projektet publike pritet të realizohen më shpejt e me kosto më të ulët. Kjo nismë shihet si një mbështetje direkte për përmirësimin e kushteve në arsim, shëndetësi dhe mbrojtje sociale, pasi fondet që normalisht do shkonin për taksë, mund të përdoren për vetë projektin (p.sh. për pajisje më të mira në një spital apo shkollë). Po ashtu, shmangia e procedurave të vlerësimit dhe mbledhjes së kësaj takse mund të eliminojë vonesat burokratike në fillimin e punimeve.
Efekti financiar dhe ndikimi te pushteti vendor
Natyrisht, heqja e taksës për këto investime do të thotë më pak të ardhura për bashkitë. Vlerësimi i Ministrisë së Financave tregon se të ardhurat vjetore të pushtetit vendor do të ulen rreth 300 milionë lekë si rezultat i kësaj mase. Kjo shumë, që normalisht bashkitë do ta merrnin nga projektet publike, do të kompensohet nga qeveria qendrore: është parashikuar rritja e transfertës së pakushtëzuar nga buxheti i shtetit për bashkitë duke filluar nga viti 2026, për të mbuluar plotësisht diferencën. Kështu, bashkitë nuk do të dëmtohen financiarisht – ato do marrin paratë nga qeveria qendrore, në vend që t’i marrin nga shkollat apo spitalet e reja.
Shembull praktik
Imagjinoni një shkollë të re me vlerë investimi 100 milionë lekë që ndërtohet në një qytet. Sipas rregullave aktuale, bashkia do të kërkonte 1-3% të vlerës (pra rreth 1-3 milion lekë) si taksë infrastrukture (në Tiranë madje 2-4%). Me përjashtimin e ri, kjo shumë nuk do të paguhet. Shkolla kursen, le të themi, 2 milionë lekë, të cilat mund t’i shfrytëzojë për pajisje kompjuterike ose mobilim. Bashkia humb 2 milionë lekë nga taksa, por në buxhetin e vet do t’i marrë mbrapsht nga transferimet e shtetit, që janë premtuar të rriten proporcionalisht. Për komunitetin, do të thotë se shkolla e re mund të hapet pak më shpejt (sepse s’ka nevojë të pritet e të llogaritet taksa) dhe me kosto më të ulët. Në planin afatgjatë, kjo shihet si një investim në kapitalin njerëzor – arsimi, shëndetësia e mbrojtja sociale përfitojnë drejtpërdrejt nga ulja e kostove.
Kush preket?
Në këtë rast nuk kemi të bëjmë me biznese private që taksohen, por me institucione publike dhe vetë bashkitë. Ndërmarrjet ndërtuese që fitojnë tendera publikë do ta kenë një procedurë më pak (dhe çmim më të ulët për ofertën e tyre, pasi s’do të përfshijnë koston e taksës). Pushteti vendor mund të ketë shqetësimin e mungesës së të ardhurave, por me kompensimin e planifikuar, financat vendore do të jenë neutrale. Për qytetarët, efekti është indirekt pozitiv: buxheti i shkollave, spitaleve apo qendrave sociale shkon 100% për ndërtimin e tyre dhe jo një pjesë për taksa. Në terma afatgjatë, kjo mundëson infrastrukturë publike më të mirë dhe më të shpejtë në komunitetet tona.
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Fshirja dhe Shuarja e Detyrimeve Tatimore dhe Doganore (Falja Fiskale)
Çfarë parashikon ky ligj?
Kjo është një amnisti fiskale e pjesshme për borxhet e vjetra tatimore dhe doganore. Projektligji përkatës përcakton kushtet në të cilat do të fshihen, shuhet ose paguhen me lehtësi detyrimet tatimore të papaguara deri në një datë të caktuar. Objektivi është të pastrohet sistemi nga borxhe të vjetra që realisht janë bërë të pamundura për t’u mbledhur (shpesh për shkak të kamatëvonesave e gjobave shumë të larta), si dhe t’u jepet një mundësi e dytë bizneseve dhe individëve të ngarkuar me borxhe historike. Me pak fjalë, shteti po thotë: “Le t’i vëmë një vijë të kaluarës – një pjesë të borxheve do t’i falim, një pjesë do t’i ulim, që ju të rifilloni”. Kjo nismë pritet të rikthejë shumë subjekte në aktivitet të rregullt ekonomik dhe të ulë stokun e borxhit tatimor të pashlyer, duke përmirësuar klimën e biznesit.
Kush përfiton dhe kush përjashtohet?
Përfitojnë të gjithë tatimpaguesit (biznese apo individë) që kanë detyrime tatimore ndaj administratës tatimore qendrore, ose detyrime doganore, pavarësisht nëse janë ende aktivë, pasivë (pezulluar), të çregjistruar apo me çfarëdo statusi tjetër. Edhe nëse një biznes është mbyllur vite më parë por i kanë mbetur detyrime në sistem, hyn te përfituesit. Nuk përfitojnë nga falja vetëm ata subjekte që kanë shkelje me karakter penal të konstatuar: nëse detyrimet lidhen me vepra penale tatimore/doganore për të cilat ka një vendim gjyqësor të formës së prerë, ose nëse subjekti është aktualisht nën proces gjyqësor apo hetim penal në fushën tatimore/doganore, atëherë përjashtohet nga kjo amnisti. Kjo klauzolë është vendosur për të mos “falur” ata që kanë bërë evazion të rëndë apo kontrabandë me dashje. Pra, nëse një kompani apo individ është në gjyq e sipër me tatimet për evazion, duhet ose ta fitojë gjyqin në rrugë normale, ose të heqë dorë nga gjyqi për të hyrë në skemën e faljes (siç shpjegohet pak më poshtë).
Cilat periudha mbulon falja?
Kjo është pika kryesore për t’u kuptuar. Projektligji ka ndarë detyrimet e vjetra në disa blloqe kohore, me trajtim të ndryshëm për secilin:
Detyrimet deri më 31 dhjetor 2014
Fshirje e plotë e gjithë principalit (taksat apo tarifat e papaguara) dhe natyrisht edhe e gjobave/kamatave për to. Përjashtim bëjnë vetëm kontributet e sigurimeve shoqërore e shëndetësore – për to nuk falet vetë kontributi, por falen gjobat dhe kamatëvonesat e periudhës deri në 2014. Pra, nëse një punëdhënës i kishte mbetur pa paguar sigurimet për 2012, atij i kërkohet të paguajë principalin (detyrimin bazë të sigurimeve), ndërsa gjoba e interesat fshihen. Për të gjitha llojet e tjera të tatimeve (TVSH, tatim fitimi, tatim mbi të ardhurat etj.) për periudhat e vjetra deri në 2014, falet edhe vetë detyrimi bazë. Ky është një “reset” i plotë për gjithçka deri në 2014.
Detyrimet për periudhën 1 janar 2015 – 31 dhjetor 2019
Këtu aplikohet falje e pjesshme, me kusht që tatimpaguesi të paguajë një pjesë të detyrimit. Janë ofruar dy alternativa:
- Nëse paguhet 50% e principalit (detyrimit bazë tatimor) menjëherë, brenda datës 30 qershor 2026, fshihet (falet) 50% tjetër e mbetur. Pra, paguan gjysmën, gjysma tjetër falet.
- Nëse tatimpaguesi s’ka mundësi ta paguajë menjëherë gjysmën, mund të zgjedhë pagesë me këste mujore të barabarta deri më 31 dhjetor 2026, duke paguar 75% të detyrimit. Në këtë rast përfiton faljen e 25% të mbetur. Me fjalë të tjera, nëse pranon planin me këste, shteti të fal vetëm një të katërtën e borxhit, jo gjysmën. Këto këste shtrihen mbi 2 vite (2025-2026), ndaj është një lehtësi e konsiderueshme.
Në të dy skenarët, për periudhën 2015-2019 fshihen plotësisht edhe të gjitha gjobat dhe kamatëvonesat që lidhen me ato detyrime, sapo plotësohet kushti i pagesës së principalit në masën 50% ose 75%. Madje, është parashikuar edhe një rast: nëse për këto vite tatimpaguesi e ka paguar ndërkohë principalin e tatimit, por i kanë mbetur vetëm gjoba/kamata, ato fshihen të gjitha automatikisht (sepse kushti është plotësuar – detyrimi bazë është i shlyer).
Detyrimet për periudhën 1 janar 2020 – 31 dhjetor 2024
Kjo periudhë trajtohet më rreptësisht, pasi konsiderohet relativisht e freskët dhe që subjektet duhet t’i kishin paguar këto vite. Për këto vite nuk falet asnjë pjesë e principalit, por jepet mundësia të fshihen gjobat e kamatëvonesat, me kusht që të paguhet i gjithë detyrimi bazë brenda 31 dhjetor 2026. Kjo do të thotë, nëse ke detyrim p.sh. për vitin 2021, duhet ta paguash 100% të tatimit brenda 2026, dhe shteti do të falë çdo gjobë apo kamatëvonesë të lidhur me të. Nëse nuk e paguan principalin, s’ka falje për asgjë të periudhës 2020-2024. Pra, kjo është më shumë një shtyrje dhe heqje e kamatëvonesave për vitet e fundit, sesa falje e vetë tatimit.
Sigurimet shoqërore e shëndetësore (2015-2024)
Për kontributet e këtyre viteve (jashtë atyre deri në 2014 që u trajtuan më lart), formulat janë: nëse paguhet 100% e kontributit brenda 31.12.2026, fshihen të gjitha gjobat dhe kamatëvonesat që lidhen me to. Edhe këtu është e njëjta logjikë: vetë detyrimi për sigurime duhet paguar, por penalitetet hiqen. Kjo vlen edhe për të vetëpunësuarit në bujqësi, të cilët kishin skema të veçanta sigurimesh.
Kategori të veçanta faljesh
Projektligji gjithashtu fshin detyrime të caktuara “të pambledhshme”:
- Tatimpagues persona fizikë apo juridikë që janë çregjistruar (mbyllur) pranë QKB ose në administratën tatimore deri më 31.12.2024 – pra biznese që nuk ekzistojnë më, borxhet e tyre hiqen si të pashpresa.
- Gjobat administrative automatike për vonesë deklarimi (sipas ligjit të Procedurave Tatimore) deri në fund 2024 – këto janë gjobat që sistemi tatimor ka vendosur kur një biznes ka vonuar deklaratat mujore/3-mujore. Edhe gjobat për deklarim me vonesë të punonjësve hyjnë këtu – të gjitha falen. Kjo sepse shumë biznese të vogla kanë akumuluar gjoba thjesht se kanë dorëzuar me vonesë ndonjë deklaratë, edhe kur detyrimi ishte zero.
- Mosdeklarimi: Nëse një biznes s’ka dorëzuar fare deklarata për periudha të caktuara (pra deklarata të padorëzuara), i falen gjobat e mosdeklarimit (të deri 2024) me kusht që të dorëzojë deklaratat e munguara brenda 30.06.2026. Kjo është një ftese për “hajde dorëzo dokumentet, ne s’do të gjobisim për vonesën”. Praktikisht, po i jepet mundësi çdo tatimpaguesi të vijë në administratë e të rregullojë dokumentacionin e viteve të kaluara pa frikë nga ndëshkimi financiar.
Si funksionon mekanizmi i faljes?
Falja do të bëhet me ligj special (që duhet miratuar nga Kuvendi). Aty përcaktohet se organet tatimore dhe doganore janë të ngarkuara për zbatimin – dmth do të llogarisin automatikisht cilët detyrime plotësojnë kushtet për fshirje, dhe do të fshijnë gjobat/interest apo do të mbyllin llogaritë pasi të bëhen pagesat e kërkuara. Në shumicën e rasteve, tatimpaguesi s’ka nevojë të bëjë kërkesë, por falja zbatohet automatikisht kur ai kryen veprimin e parashikuar (p.sh. paguan 50% brenda afatit). Në fund të periudhës (pas 31.12.2026), administrata do të nxjerrë akte përfundimtare për fshirjen e detyrimeve të falura.
Një element i rëndësishëm: detyrimet që janë në proces ankimi administrativ apo gjyqësor mund të përfitojnë nga falja vetëm nëse tatimpaguesi heq dorë nga ankimi ose padia. Pra, nëse keni një çështje në Apelin Tatimor ose në gjykatë për ato detyrime, duhet të vendosni – ose vazhdoni gjyqin normalisht, ose tërhiqni padinë dhe hyni tek amnistia. S’ka kuptim t’i mbash të dyja: shteti s’do të falë dikë që po e çon në gjykatë për të shpëtuar pa paguar. Për ata që heqin dorë nga gjyqi, do të ketë një procedurë formale (deklarojnë heqjen dorë, dhe pastaj organi tatimor i fal detyrimet sipas ligjit). Kjo klauzolë siguron që falja fiskale të mos minojë proceset ligjore ekzistuese – duhet zgjedhur njëra rrugë.
Shembuj praktikë
Një biznes i vogël që u mbyll në 2010 dhe i kanë mbetur 1 milion lekë detyrime tatimore nga asokohe, me gjasa do të shlyhet plotësisht automatikisht nga shteti (sepse i takon periudhës deri 2014) – pas këtij ligji ai biznes s’do të ketë më asnjë detyrim në llogari.
Një biznes aktiv që ka 1 milion lekë borxhe tatimore për vitet 2015-2019, mund të zgjedhë ose të paguajë 500 mijë lekë menjëherë dhe t’i falen 500 mijë, ose të paguajë ~750 mijë lekë me këste brenda 2 viteve dhe t’i falen ~250 mijë. Gjithsesi, çdo gjobë apo kamatë që i ishte shtuar atij 1 milionëshi do të fshihet plotësisht sapo ai të mbyllë marrëveshjen.
Një kompani që në 2022 pati një kontroll tatimor dhe i nxorën 5 milion lekë detyrim (tatim + gjobë + kamata), tani ka mundësinë të paguajë vetëm pjesën e tatimit (fjala vjen 3 milion) brenda 2026 dhe 2 milionë (gjobat e kamatat) t’i falen.
Një individ i vetëpunësuar që s’kishte paguar sigurimet në 2018 dhe ka një shumë me gjoba e kamata, tani nëse paguan 100% kontributet bazë, gjobat e tyre do t’i zeroohen.
Efektet dhe mesazhi
Kjo politikë ka efekte të shumëfishta.
Së pari, mijëra biznese dhe individë që de facto nuk do t’i paguanin dot kurrë detyrimet e vjetra (nga halli ose sepse aktiviteti u ndërpre) lirohen nga barra. Kjo iu jep atyre mundësinë të rifillojnë pa frikë: p.sh. një biznes i vogël që mbylli qepenat nga borxhet në 2015, tani mund të mendojë t’i rikthehet aktivitetit, pasi borxhi do t’i fshihet.
Së dyti, administrata tatimore pastron librat nga një mal me debi të pambledhshme dhe mund të fokusohet te detyrimet aktuale. Aktualisht penalitetet e larta përbëjnë 55% të stokut të borxheve tatimore – pra pjesa më e madhe e borxhit ishte gjoba e kamata, jo tatim. Falja i eliminon këto shifra fiktive.
Së treti, krijohet një kulturë e re mirëbesimi: shteti po ofron paqe për të kaluarën, në këmbim të përmbushjes vullnetare në të ardhmen. Natyrisht, nga ana tjetër pritet që pas kësaj faljeje, administrata të jetë më rigoroze me ata që përsëri nuk paguajnë – prandaj bizneset duhet ta shfrytëzojnë këtë “amnisti” si një mundësi për t’u formalizuar plotësisht e për të filluar një kapitull të ri.
Kujdes: Kjo nuk është “tatimet fal detyrimet dhe nuk pyesin më” – është një ofertë një herë e mirë. Pas 2026, çdo detyrim i falur do quhet i mbyllur. Por detyrimet 2025 e në vijim natyrisht duhen paguar normalisht, dhe pritet që shteti të mos ofrojë shpesh falje të tilla (për të mos nxitur keqkuptimin se “s’ka gjë po s’paguam, na i falin”). Edhe Fondi Monetar Ndërkombëtar zakonisht është skeptik me amnistitë e shpeshta fiskale, por kjo e tanishmja argumentohet si e nevojshme në kushtet kur shumë borxhe janë të vjetra dhe të trashëguara.
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Ndryshimet në Ligjin për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar (TVSH)
Skema e re e kompensimit për bujqësinë
Ndryshimi kryesor në paketën e TVSH-së lidhet me fermerët dhe prodhuesit bujqësorë. Qeveria po ri-prezanton një skemë kompensimi me normë fikse prej 10% për fermerët që nuk janë të regjistruar në skemën e TVSH-së. Si funksionon kjo? Fermeri që shet prodhimet e veta te një grumbullues apo fabrikë, nuk llogarit TVSH në faturë (sepse si i ai nuk është subjekt TVSH-je). Kështu ka qenë prej vitesh; por deri para ca kohësh ekzistonte një mekanizëm që fermeri merrte një kompensim për TVSH-në që paguante në inpute (plehra, farëra, karburant etj.). Kjo normë kompensimi ka qenë 6% deri në 2019 e më pas u bë 0% (u hoq fare). Tani propozohet që fermeri të marrë 10% të vlerës së mallrave që shet, si formë rimbursimi për TVSH e paguar në blerje. Kjo 10% nuk do t’i kërkohet blerësit privat – por do t’i paguhet fermerit nga administrata tatimore direkt (pra shteti i kthen paranë fermerit).
Kjo skemë është fakultative në kuptimin që fermeri përfitohet automatikisht nëse plotësohen kushtet, pa aplikuar, por ama nuk i detyron fermerët të futen në TVSH – i mban ata jashtë skemës së TVSH-së dhe u jep këtë 10% si kompesim. Kushtet kryesore që parashikohen: blerësi i produkteve bujqësore (pra ai që i blen fermerit) duhet të jetë i regjistruar për TVSH dhe të ketë aktivitet si grumbullues, përpunues ose agroturizëm i certifikuar. Kjo bëhet që skema të zbatohet vetëm kur produktet hyjnë në zinxhirin formal (te një biznes që ka NIPT dhe lëshon faturë). Në praktikë, blerësi do lëshojë një faturë të fiskalizuar për prodhimet e marra nga fermeri dhe do t’ia dorëzojë fermerit atë faturë. Më pas administrata tatimore i paguan fermerit 10% të vlerës së asaj fature. Fermeri duhet të ruajë faturën si provë.
Shembull: Një fermë prodhon perime dhe i shet te një fabrikë konservimi 1,000,000 lekë prodhim. Aktualisht, fermeri nuk e ngarkon me TVSH fabrikën (se s’është në skemë), dhe nuk merr dot mbrapsht as TVSH-në që ka paguar p.sh. për plehrat kimike. Me skemën e re, fermeri do të marrë 100,000 lekë (10%) nga shteti si kompensim. Kjo shumë afërsisht i mbulon TVSH-në e inputeve që ai ka përdorur (nëse ka paguar rreth 10% TVSH për to). Fabrika do të duhet të jetë patjetër me TVSH dhe t’i lëshojë faturë elektronike fermerit, pasi vetëm mbi bazën e faturës tatimet do t’i bëjnë pagesën fermerit. Kështu sigurohet edhe që shitja e fermerit formalizohet – nuk ka më “blerje kash” pa dokument: fermeri do të kërkojë faturën, se përndryshe s’do të marrë dot 10%.
Kjo është menduar edhe si masë kundër informalitetit në bujqësi. Shumë transaksione agroushqimore ndodhin në të zezë, ku fermeri shet pa faturë dhe çmimet shtypen. Tani, ai ka interes të deklarojë, sepse merr pagesë shtesë. Skema e vjetër (kur fabrikat paguanin një “kompensim” te fermeri dhe pastaj e zbrisnin si TVSH) nuk funksionoi mirë – shpesh nuk u zbatua plotësisht nga blerësit. Prandaj tani shteti po merr vetë përsipër ta paguajë direkt kompensimin, diçka që e lejojnë edhe direktivat e BE-së. Vende si Franca e Greqia e aplikojnë prej kohësh këtë formë (pagesë nga shteti, jo nga blerësi). Fillimisht do zbatohet me kujdes, ndaj është kufizuar vetëm kur blerësi është i fiskalizuar dhe në sektor specifik (p.sh. s’vlen për shitjen te qytetarë në treg – aty s’ka faturë, s’ka kompensim).
Ndikimi
Fermerët prodhues përfitojnë direkt para në dorë shtesë, çka u ul kostot dhe i bën më konkurrues. Për sektorin bujqësor kjo injekton likuiditet: në vitin 2024 llogaritet se ~9,875 fermerë kanë shitur tek rreth 659 blerës formalë; me 10% kompensim, një pjesë e atyre mbi 2.6 miliard lekëve shitje që bënë do t’u kthehet mbrapsht fermerëve (supozim: rreth 264 milion lekë, nëse do ishte zbatuar). Kjo mund të inkurajojë edhe fermerë të tjerë të shesin drejt kompanive të mëdha e të deklarojnë. Konsumatorët nuk preken drejtpërdrejt, por potencialisht në afat të gjatë mund të ketë çmime më të ulëta dhe furnizim më të qëndrueshëm (fermeri mbijeton më mirë financiarisht, prodhon më shumë). Blerësit e mëdhenj formalë (fabrikat, agropërpunimi) gëzojnë barazi: të gjithë fermerët nga të cilët blejnë do kenë 10% kompensim shtetëror – nuk do ketë më “fermeri filan s’do faturë se s’fiton gjë”. Pra, ul informalitetin edhe tek ta.
Ç’ndodh me bizneset e vogla dhe pragun e TVSH-së?
Projektligji i TVSH-së këtë herë nuk adreson drejtpërdrejt pragun e xhiros për regjistrim në TVSH, pra mbetet pragu ekzistues prej 10 milionë lekësh në vit për t’u bërë subjekt i TVSH-së. Ky prag u rrit nga 2 mln në 10 mln lekë në vitin 2021, si masë për t’iu ardhur në ndihmë biznesit të vogël gjatë pandemisë. Aktualisht, bizneset me qarkullim vjetor nën ~10 mln lekë (rreth 80-85 mijë euro) janë të përjashtuara nga TVSH-ja. Kjo do të thotë që një dyqan i vogël, një zejtar apo një kafe lagjeje me xhiro p.sh. 5 mln lekë në vit nuk u duhet të llogarisin 20% TVSH në faturat e tyre, as të kreditojnë TVSH-në e blerjeve, as të dorëzojnë deklarata mujore TVSH-je. Kjo është një lehtësi e madhe administrative për to (më pak dokumente dhe taksa për t’u paguar). Natyrisht, ka dhe anë negative: këto biznese s’mund të kërkojnë rimbursim të TVSH-së së blerjeve dhe klientët e tyre biznes (nëse u shesin bizneseve) s’mund të zbritin TVSH-në e faturës. Por shumica e klientelës së tyre janë konsumatorë finalë, kështu që fakti që ata s’kanë TVSH i bën çmimet e tyre 20% më të ulëta se sa do ishin po të ishin me TVSH – një avantazh konkurrues ndaj, fjala vjen, supermarketeve të mëdha që janë me TVSH.
Në paketën fiskale është diskutuar që në të ardhmen pragu 10 mln lekë mund të rishikohet, ndoshta të ulet sërish (FMN ka këshilluar të mos mbahet kaq i lartë, sepse nxjerr shumë biznese nga skema e TVSH-së). Një skenar i përfolur është ulja e pragut në 8 mln lekë paralelisht me tatimin e biznesit të vogël (shih pikën 6 më poshtë), në mënyrë që tatimi i thjeshtuar mbi xhiron të shkojë deri në kufirin e ri të TVSH-së. Megjithatë, në draftet aktuale të dorëzuara deri tani nuk ka ndryshim konkret për pragun e TVSH-së – pra 10 milionëshi mbetet, të paktën edhe për 2025-2026.
Çfarë do të thotë kjo për bizneset e vogla e të mesme?
Bizneset e vogla (nën 10 mln lekë)
do të vazhdojnë të mos jenë subjekt TVSH-je. Kjo do të thotë as deklarata mujore, as kasë fiskale me TVSH, as çmimet +20%. Për ta, status quo-ja e 2021 e tutje mbetet. Kjo është lajm i mirë në kuptimin e barrës, por duhet të kujtojmë se nëse kufiri do të ulet në vitet pasuese, disa prej tyre mund të futen sërish në TVSH. Për momentin, rreth 10 mijë biznese të vogla u hoqën nga TVSH-ja kur pragu u bë 10 mln– këto ende gëzojnë “pa TVSH”.
Bizneset e mesme (mbi pragun)
Për ata nuk ka ndonjë ndryshim – nëse je mbi 10 mln lekë, ke qenë dhe do mbetesh në skemën e TVSH-së me 20%. Disa biznese që janë afër pragut mund të kenë menduar t’i ndajnë aktivitetet apo të mos e kalojnë pragun për të mos hyrë në TVSH; ky motivim vazhdon të ekzistojë përsa kohë pragu është i lartë. (Dikush me xhiro 11 mln mund të mendojë: “po e bëj 2 biznese nga 5.5 mln secili që të mos kem TVSH”). Kjo sjell pak shtrembërim në treg, por administrata tatimore është vigjilente ndaj abuzimeve të tilla – p.sh. po sheh transaksionet ndërmjet subjekteve me pronarë të njëjtë, etj. Për momentin, bizneset me xhiro 8-12 mln lekë janë në një zonë pak “gri”: disa prej tyre e kalojnë me pak pragun dhe duhet të futen në TVSH, që është disavantazh kundrejt atyre me 9.9 mln që s’janë. Nëse pragu ulet në 8 mln, kjo zonë pastrohet disi.
Marrë në tërësi, ndryshimet e ligjit të TVSH-së favorizojnë sidomos sektorin e bujqësisë dhe bizneset informale që tregtojnë me cash (duke i futur në rrugë formale përmes incentivave). Biznesi i vogël i qytetit nuk sheh ndryshime direkte, por i duhet kushtuar vëmendje të ardhmes, pasi mund të ketë lëvizje të pragut. Konsumatorët e thjeshtë nuk preken nga asnjë rritje e normës së TVSH-së (ajo mbetet 20% standarde, 6% për produktet e shportës dhe shërbime të caktuara si turizmi, 0% për ilaçe dhe libra – këto s’janë prekur). Një aspekt pozitiv indirekt: me rritjen e mbështetjes për fermerët (kompensimi 10%) pritet që zinxhiri ushqimor i brendshëm të forcohet e të formalizohet, gjë që në plan afatgjatë mund të sjellë më shumë të ardhura tatimore dhe zhvillim rural.
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Risi në Procedurat Tatimore (Afatet, Penalitetet, Apele)
Ligji “Për Procedurat Tatimore” është “kodi” se si administrata tatimore vepron ndaj tatimpaguesve (kontrollet, gjobat, afatet, ankimimet etj.). Edhe ky ligj po ndryshohet në disa pika kyçe, me synimin për ta bërë më efikas dhe për të luftuar evazionin më mirë. Këto ndryshime prekin çdo biznes në përditshmërinë e tij, pasi lidhen me dorëzimin e deklaratave, kryerjen e pagesave cash, regjistrimet e biznesit, sistemin e gjobave dhe procesin e apelimit tatimor.
Afatet dhe deklarimet e tatimpaguesve
Afati për korrigjimin e deklaratave tatimore
Aktualisht, nëse një individ apo biznes kupton se ka bërë një gabim në një deklaratë tatimore (p.sh. deklarata e TVSH-së, tatim-fitimit apo deklarata vjetore individuale), ka të drejtë brenda 36 muajsh (3 vjet) ta korrigjojë atë pa ndëshkime. Projektligji propozon që ky afat të shkurtohet në 24 muaj (2 vjet). Qëllimi është të përmirësohet efikasiteti administrativ, pasi shumica dërrmuese e korrigjimeve ndodhin brenda dy viteve të para sidoqoftë. Statistikat tregojnë se mbi 94% e rasteve kur bizneset dorëzojnë deklarata të ndryshuara, ndodhin brenda 2 viteve nga deklarata origjinale – pra 3 vitet ishin një luks i tepërt. Për bizneset, do të thotë që tani e tutje duhet të jenë më vigjilentë dhe të shpejtë në vetë-korigjimin e gabimeve. P.sh., nëse keni bërë një deklarim të gabuar në janar 2025, do keni kohë deri në janar 2027 ta rregulloni (jo deri në janar 2028 siç do ishte me rregullin e vjetër). Për deklaratën individuale vjetore të të ardhurave personale (p.sh. deklarata e punonjësve me paga të larta apo profesionistëve të lirë), gjithashtu do kufizohet afati i korrigjimit në 6 muaj nga data e dorëzimit – aktualisht ishte e paqartë kjo pjesë. Mesazhi: kontrolloni mirë dhe sqaroni me shpejt gabimet, mos i lini për pas 2 vjetësh. Natyrisht, administrata tatimore edhe vetë do t’i kapë më shpejt gabimet dhe ka interes që situatat të pastrohen brenda dy vitesh, se pastaj është e vështirë t’u vihet mbrapa.
Dorëzimi elektronik i deklaratave dhe vlerësimet automatike
Një ndryshim teknik por i rëndësishëm është që sistemi elektronik i tatimeve (e-filing) do të ndërhyjë automatikisht kur një biznes nuk dorëzon një deklaratë TVSH-je në afat. Më konkretisht, është parashikuar se brenda 24 orëve pasi ka kaluar afati i dorëzimit, sistemi lëshon një njoftim ose bën një lloj vlerësimi paraprak. Ky ndryshim synon të rrisë korrektësinë e deklarimeve dhe të ulë gabimet e harresat. P.sh., nëse një biznes harron të dorëzojë deklaratën e TVSH-së për muajin gusht brenda datës 14 shtator, sistemi më 15 shtator automatikisht do evidentojë mosdorëzimin dhe mundet (sipas akteve nënligjore që pritet ta rregullojnë) të gjenerojë një vlerësim të përkohshëm tatimor bazuar në periudhat e mëparshme, ose të paktën një gjobë automatike për mosdeklarim. Biznesi gjithsesi ka të drejtë ta ndryshojë apo korrigjojë deklaratën e vet, por përgjegjësia për çdo penalitet për mosdorëzimin në afat i mbetet biznesit. Kjo praktikë do t’i detyrojë bizneset të mos e anashkalojnë afatin e deklarimeve mujore, pasi reagimi i sistemit do jetë pothuaj i menjëhershëm dhe gjobat automatike do të vendosen pa kaluar muaj të tërë.
Deklarata e paravjeshme e TVSH-së
Ka plane (lidhur edhe me iniciativat e BE-së) që në të ardhmen deklaratat e TVSH-së të plotësohen paraprakisht nga vetë sistemi për bizneset, duke përdorur të dhënat e fiskalizimit dhe librat elektronikë të shitjes/blerjes. Një plan i tillë pilot mund të nisë brenda 2025. Për këtë ndryshim ligjor, nëse zbatohet, bizneset do kenë barrë më të ulët tek deklarimi (sepse tatimet ua përgatisin draftin e deklaratës), por do kenë edhe më pak hapësirë për gabime apo manipulime. Kjo lidhet me projektin e “E-fakturës dhe E-librave”, ku çdo faturë shitjeje që lëshon shkon në librin e blerjes së klientit – e kështu tatimet i kanë të dhënat gati.
Pagesat me para në dorë (cash)
Për të luftuar ekonominë informale dhe transaksionet e paqarkulluara në banka, po ulen kufijtë e lejuar për transaksionet cash:
Biznes-Biznes (B2B)
Aktualisht, një pagesë midis dy subjekteve mund të bëhet cash deri në 150,000 lekë; për shuma më të mëdha ligji detyron përdorimin e llogarive bankare (ose çek, këst bankar, etj.). Drafti i ri e ul këtë prag në 100,000 lekë. Do të thotë, p.sh., një dyqan pjesësh këmbimi që blen mall nga një depo groshe me vlerë 120 mijë lekë, s’do të lejohet ta paguajë me para kesh, por duhet me bankë. Mbi 100 mijë lekë, çdo transaksion biznes-biznes do dokumentohet në sistemin bankar. Kjo ul mundësinë që biznese të tëra të operojnë jashtë radarit (shumë biznese të vogla i bëjnë furnizimet me cash e s’kalojnë në banka, gjë që vështirëson kontrollet).
Biznes-Konsumator (B2C)
Për herë të parë vendoset një tavan i përgjithshëm prej 500,000 lekësh për transaksionet me para në dorë midis një biznesi dhe një individi. Kjo synon kryesisht tregun e pasurive të paluajtshme, automjeteve, elektronikut të shtrenjtë etj. – ku aktualisht shumë pazare bëhen cash (p.sh. një makinë e përdorur për 7,000 euro shpesh paguhet me cash dorazi). Me ligjin e ri, asnjë shitje mbi 500 mijë lekë te një individ s’duhet paguar cash. Për shtëpitë e reja kjo kufi veçse ekzistonte (me ligj të veçantë, çdo pagesë e pasurisë kërkohet me bankë), por tani formalizohet për çdo sektor. Kështu pritet që edhe dyqanet e pajisjeve elektronike, orëve luksoze, arit, etj., të kërkojnë pagesë me bankë për blerjet e shtrenjta. Qytetarët që blejnë diçka me vlerë të madhe do duhet ta deklarojnë pagesën nëpërmjet bankës (ç’ka i jep edhe atyre një farë mbrojtjeje sepse kanë provë pagese).
Penalitete për shkelje
Kush kapet duke bërë pagesa cash mbi prag, natyrisht do gjobitet. Është parashikuar një gjobë e rëndë prej 1,000,000 lekësh për ata që thyejnë këto rregulla (p.sh. një biznes që pranon të paguhet 200 mijë lekë cash nga një biznes tjetër do gjobitet 1 milion lekë). Kjo shumë me siguri e tejkalon “leverdinë” e çdo shkeljeje – prandaj rregulli pritet të respektohet. Kjo masë vjen edhe nga rekomandimet e FMN-së dhe një Strategji Kombëtare për Uljen e Parasë Cash 2024-2027, ku synimi është të kufizohet ekonomia informale që lulëzon me para jashtë sistemit bankar. Duke futur çdo pagesë mbi 100 mijë (ose 500 mijë te individët) në bankë, krijohet gjurmë e transaksionit dhe vështirësohet fshehja e të ardhurave. Për bizneset e vogla, praktikisht do ndikojë te furnizimet: s’do shkojnë dot me çantë me lekë te shumica; për individët, do ndikojë p.sh. te tregu i makinave (duhet t’i bëjnë transfertat).
Penalitetet dhe kontrollet ndaj informalitetit:
Projektligji i ri sjell disa masa të reja ndëshkuese për dukuritë e evazionit dhe shkeljet e rënda. Ja më kryesoret:
Bizneset e paregjistruara (informale)
Deri tani, kur tatimorët kapnin një aktivitet të paregjistruar (p.sh. një punishte pa NIPT), e gjobisnin vetëm për mosregjistrim dhe mbyllnin aktivitetin deri sa të regjistrohej. Tani parashikohet që tatimet t’u vendosin të njëjtat penalitete si bizneseve të regjistruara për çdo shkelje që konstatohet te një subjekt i paregjistruar. Kjo do të thotë, p.sh., nëse një njësi e palicencuar kapet duke shitur mallra pa faturë dhe ka edhe punonjës të padeklaruar, ajo do gjobitet jo vetëm për faktin që s’ka NIPT, por edhe për secilën nga këto shkelje (ashtu siç do ndodhte me një biznes të ligjshëm). Pra, mosdeklarimi i punonjësve – gjobë; mungesa e faturave – gjobë; etj., përveç gjobës për mosregjistrim. Ky zgjerim i bazës së penaliteteve synon të zhdukë avantazhin që kishin informalet (“po punoj në të zezë, maksimumi më kapin pa NIPT e paguaj një gjobë të vetme”). Tani, të qenit i paregjistruar të ekspozon ndaj një orteku gjobash nëse të kapin.
Prodhuesit dhe mirëmbajtësit e softuerëve fiskalë
Një risi interesante është se edhe kompanitë që zhvillojnë ose mirëmbajnë sistemet software të kasave fiskale/fiskalizimit do të mbajnë përgjegjësi administrative nëse programet e tyre lehtësojnë shkelje. Që prej futurjes së fiskalizimit (faturës elektronike), bizneset përdorin software të çertifikuar për të lëshuar fatura. Nëse një kompani software-i bën “sy qorr” dhe lejon biznese të fshijnë fatura, të mbajnë dy bilance, apo të manipulojnë të dhëna, tani edhe vetë kompania IT do të ndëshkohet. Ligji shprehimisht vendos sanksione administrative për prodhuesit/mirëmbajtësit e programeve kur këto të fundit nuk respektojnë kërkesat ligjore. P.sh., nëse programi “X” nuk e mbyll automatikisht shitjen kur s’ka lidhje interneti (siç kërkohet) dhe kjo përdoret për evazion, tatimet mund të gjobisin kompaninë “X”. Është përmendur një shifër prej 1 milion lekësh gjobë në raste të tilla (në varësi të shkeljes). Kjo do t’i bëjë kompanitë e IT-së shumë më të kujdesshme dhe bashkëpunuese në luftën kundër informalitetit, sepse s’duan të rrezikojnë licencën apo gjoba të kripura. Për bizneset e zakonshme, kjo është pozitive: programet e tyre të faturimit do të jenë më të sigurta dhe s’do ofrojnë “rrugë të shkurtëra” ilegale.
Pezullimi i rimbursimit gjatë hetimit penal
Në vijim të parimit që “shteti s’duhet t’i japë para dikujt që hetohet për evazion”, në ligj futet e qartë që kërkesat për rimbursim të TVSH-së pezullohen për tatimpaguesit që janë subjekt i hetimit penal për veprat e mashtrimit me TVSH ose fshehjes së të ardhurave. Praktikisht administrata tatimore e bën këtë edhe sot (nuk t’jep rimbursim nëse je nën hetim), por tani formalizohet ligjërisht. Kështu, p.sh., nëse një kompani kërkon rimbursim TVSH-je 50 milionë lekë, por prokuroria po e heton për një skemë fiktive faturash, tatimet do ndalin procesin e rimbursimit derisa hetimi të mbyllet. Kjo parandalon që paratë t’i kthehen potencialisht një mashtruesi që nesër mund të gjendet fajtor e t’i duhet t’i kthejë (shteti shmang humbjen të dyfishtë). Nga ana e biznesit, ky është një sinjal: mos u përfshini në skema të dyshimta, se përveç problemeve ligjore, do ngelni dhe pa likuiditetin e rimbursimit. Nëse hetimi mbyllet pa gjetur faj, atëherë rimbursimi vazhdon normalisht me gjithë kamatë vonesat e veta.
Të tjera
Janë shtuar dhe dispozita të ndryshme teknike, si p.sh. një rregull anti-evazion që ndalon automatikisht sistemin e fiskalizimit të regjistrojë fatura midis një biznesi aktiv dhe një biznesi me status të bllokuar/çregjistruar (kjo ndërkohë edhe tani sistemi s’e lejon, por thjesht e pasqyrojnë në ligj). Është përmendur qartë parimi se procedimi penal prevalon ndaj atij administrativ – dmth nëse një çështje tatimore kalon për ndjekje penale, pezullohen të gjitha proceset administrative paralelisht, derisa drejtësia penale të shprehet. Kjo shmang situatat ku tatimet dhe gjykata penale marrin vendime të ndryshme njëkohësisht.
Apeli Tatimor dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve
Edhe pse pyetja e ka veçuar, ndryshime rrënjësore në strukturën e apelimit administrativ nuk ka – veç asaj që përmendëm te falja (heqja dorë nga ankimi për të përfituar faljen). Procesi standard i ankimimit administrativ (te Drejtoria e Apelimit Tatimor) mbetet në fuqi, me afatet e tij (30 ditë nga marrja e aktit për të paraqitur ankesën, dhe 60 ditë kohë administrata të kthejë përgjigje). Një ndryshim i vogël që ka të ngjarë: meqë tanimë administrata tatimore po fiton të drejtën të bëjë vlerësime tatimore paraprakenë rastet e dyshuara për fshehje të ardhurasha (aty ku gjen indikacione penale), atëherë edhe procedura e ankimimit për këto vlerësime mund të ketë specifika (p.sh. pezullimi ose jo i detyrimit gjatë apelimit). Në përgjithësi, me futjen e gjithë sistemit elektronik, ankesat administrative do bëhen online në portalin e tatimeve (dhe pse kjo tashmë ndodh gjerësisht).
Duhet theksuar se administrata tatimore planifikon edhe udhëzime sqaruese për të unifikuar interpretimet e ligjit nga palët – edhe kjo në një farë mënyre “risi” procedurale, se deri sot shpesh bizneset ankohen për trajtim të pabarabartë nga zyra të ndryshme tatimore. Përmirësimi i klimës së apelimit do të vijë edhe nga fakti se me faljen fiskale shumë nga konfliktet e vjetra do të mbyllen miqësisht (pasi bizneset do heqin dorë nga gjyqet për të hyrë në falje). Nëse do kishte një fluks ankesash në të ardhmen (p.sh. në zbatimin e tatimit të ri të bizneseve të vogla), Ministria e Financave mund të ndërhyjë me struktura alternative (mediacion apo komisione të posaçme), por në këto projektligje specifike një gjë e tillë s’është paraqitur.
Përmbledhtas, ndryshimet në Procedurat Tatimore synojnë të krijojnë një sistem më të disiplinuar ku:
- bizneset dorëzojnë deklaratat në kohë (se përndryshe sistemi i kap dhe gjobit automatikisht),
- nuk mbahet para kesh nën jastëk për transaksione të mëdha (duhet bankë mbi një prag minimal),
- atyre që operojnë komplet në të zezë iu hiqet përfitimi i “anonimitetit” (gjobiten njësoj e më rëndë sapo të zbulohen),
- dhe teknologjia vendoset në funksion të luftës kundër evazionit (qoftë me software korrekt, qoftë me analiza risku e bllokime automatike).
Këto masa pritet të ulin evazionin fiskal dhe të rrisin të ardhurat në buxhet pa i prekur fare normat tatimore. Për shumicën e bizneseve të rregullta, efekti do të jetë i menaxhueshëm: mbase do duhen më shumë transaksione bankare dhe më pak durim për korrigjime të vona, por në thelb nuk e komplikojnë dotjetën për tatimpaguesit e ndershëm. Përkundrazi, synojnë t’i vënë fre konkurrentëve të pandershëm (atij që s’paguan fare, atij që mban dy kasa, atij që punëson pa sigurime).
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Marrëveshja e “Paqes Tatimore”
Kjo është një risi absolute në legjislacionin shqiptar – një instrument që vjen si koncept nga Italia (“pace fiscale”) dhe disa vende të tjera, për të nxitur bashkëpunimin mes biznesit dhe shtetit. Marrëveshja e paqes fiskale (tatimore) nuk ka të bëjë me falje detyrimesh të vjetra, por me dakordësimin paraprak për detyrimet e ardhshme. Me fjalë të thjeshtë, një tatimpagues dhe administrata tatimore ulen dhe bien dakord se sa do të jetë fitimi i tatueshëm i tatimpaguesit për vitin e ardhshëm dhe sa tatim do paguajë ai. Gjatë periudhës së marrëveshjes, tatimpaguesi që i përmbahet asaj nuk i nënshtrohet kontrolleve të zakonshme tatimore për atë vit – sepse ai e ka “mbyllur pazarin” me shtetin që në fillim.
Kush kualifikohet?
Kjo skemë nuk është për këdo. Projektligji kufizon qartë që vetëm tatimpaguesit me të ardhura bruto mbi 14 milionë lekë në vit mund të hyjnë në marrëveshje. Pra, targeti janë bizneset e mesme dhe të mëdha (14 mln lekë është pragu aktual ku biznesi konsiderohet i madh dhe i nënshtrohet tatimit normal 15% të fitimit). Gjithashtu, për të hyrë në marrëveshje biznesi duhet të mos përfitojë nga norma të ulëta preferenciale apo përjashtime tatimore – domethënë, një biznes i IT-së që ka tatim preferencial 5% nuk futet në këtë skemë (sepse ai veç ka favor fiskal), ose një biznes fason i përjashtuar nga TVSH në import nuk futet. Qëllimi është që skema t’u drejtohet bizneseve që paguajnë normalisht tatimin e plotë, pa favorizma. Po ashtu, biznesi duhet të plotësojë disa kushte reputacioni:
- të jetë i rregullt me pagesat tatimore (s’duhet të ketë detyrime të papaguara ose deklarata të padoruara),
- të mos jetë nën hetim penal për vepra tatimore,
- të mos jetë dënuar më parë për evazion, pastrim parash apo fshehje të të ardhurave,
- dhe të mos jetë aktualisht në kontrolle speciale tatimore (p.sh. në proces verifikimi anti-mashtrim).
Praktikisht, flasim për biznese të mira paguese e pa probleme ligjore – administrata do të bëjë një lloj filtrimi: vetëm ata që i ka si “nxënës shembullorë” i fton të firmosin këtë marrëveshje.
P.sh., një kompani prodhimi me xhiro 1 miliard lekë, që çdo vit ka deklaruar e paguar rregullisht tatimfitimin, mund të hyjë; por një kompani ndërtimi që s’ka paguar TVSH e ka gjyqe në Apel Tatimor, s’do e lejojnë.
Si përcaktohet tatimi në marrëveshje?
Formula e futur në ligj është relativisht e thjeshtë: administrata tatimore merr fitimin e tatueshëm të vitit të kaluar të biznesit dhe e rrit me 18% – ky do jetë fitimi i pranuar për vitin e ri. Mbi këtë, tatimpaguesi do paguajë tatimin normal (p.sh. 15% për tatim fitimin e kompanive). Nëse biznesi realizon saktësisht atë fitim – nuk ka asgjë më shumë për të paguar. Nëse realizon më tepër fitim, pjesa mbi atë prag +18% tatimohet me një normë preferenciale 5% (në vend të 15%). Nëse realizon më pak, gjithsesi do paguajë tatimin për atë fitim të rënë dakord (këtu qëndron “paqja”: edhe nëse fitimet u bien, shteti e ka sigurimin e vet). Nga ana tjetër, nëse do pësonte humbje, normalisht s’do paguante tatim – por me marrëveshje ai e ka pranuar një fitim minimal, kështu që duhet të paguajë atë tatim minimal. Kjo skemë zgjat 1 vit, por ligji i jep të drejtë biznesit ta rinovojë deri edhe 2 vite të tjera pas atij (pra maksimumi 3 vite radhazi mund të jetë nën këtë regjim). Pas kësaj, ose i jepet mundësia prapë të rinegociojë (nëse ligji do zgjasë), ose kthehet në regjimin e zakonshëm.
Shembull konkret
Një kompani tregtare fitoi 50 milionë lekë vitin e kaluar. Në kushte normale do paguante ~7.5 mln lekë tatim fitimi (15%). Vendos të lidhë “paqen fiskale” me tatimet. Administrata sheh historikun e saj dhe i propozon: “Për vitin tjetër ti do deklarosh fitim 59 milionë lekë” (që është 50 + 18%). Kompania pranon dhe nënshkruan. Gjatë atij viti, tatimet nuk e kontrollojnë për tatim-fitimin (se tashmë janë marrë vesh). Në fund të vitit, kompania:
- Nëse realisht fitoi, fjala vjen, 60 milionë lekë (pra 1 milion më shumë se 59): për 59 mln paguan 15% tatim si normalisht, ndërsa për 1 milion e tepërt paguan vetëm 5% tatim (dmth 50 mijë lekë në vend të 150 mijë). Kështu shteti i jep një “shpërblim” që fitoi më shumë – taksë shumë e ulët mbi tepricën.
- Nëse realisht fitoi 59 ose 55 apo edhe vetëm 40 milionë lekë: ai gjithsesi do paguajë sikur ka fituar 59. Pra paguan 8.85 mln lekë tatim (15% e 59 mln) edhe sikur fitimi i vet real t’i ketë dalë më i ulët ose qoftë humbje. Ky është risku i biznesit: nëse i bien performanca, ai paguan pak më shumë tatim sesa do paguante normalisht – por e ka pranuar në marrëveshje dhe s’ka të drejtë rimbursimi për diferencën.
Në të gjitha rastet, nuk do ketë debate mbi shpenzime të zbritshme, mbi kontroll inventari, mbi korrektësinë e faturave – tatimet s’do hynë të germojnë sepse e kanë marrë tatimin e vet të dakordësuar. Kjo i jep siguri totale biznesit se s’do ketë gjoba apo detyrime shtesë pas kontrollit, dhe njëkohësisht i jep shtetit siguri që merr të paktën 18% më shumë tatim sesa vitin e kaluar nga ky biznes.
Çfarë përfitojnë palët?
Biznesi
Përfiton transparencë dhe parashikueshmëri – e di paraprakisht sa do paguajë tatim dhe mund të planifikojnë financiarisht pa frikën e “surprizave” nga kontrolli tatimor. Fiton gjithashtu stabilitet në marrëdhënien me administratën: sa kohë respekton marrëveshjen, s’do t’i vinë inspektorë për t’i nxjerrë ndonjë diferencë. Plus, nëse i ecën mirë puna dhe fiton më tepër, tatimi marxhinal mbi atë fitim shtesë është vetëm 5% – shumë i ulët. Kjo e inkurajon të deklarojë sa më shumë (sepse shteti po e “shpërblen” me normë të ulët për fitimet ekstra). Nëse zbulon ndonjë mundësi biznesi që s’e kishte parashikuar, do e realizojë pa merak sepse di që edhe tatimi mbi të është i butë. Këto elementë pritet të redukojnë konfliktet tatimore dhe t’i japin fund mendësisë së “fsheh pak fitim se s’dua të paguaj shumë” – marrëveshja e bën tatimin e drejtë dhe të qëndrueshëm për palët.
Administrata Tatimore (shteti)
Përfiton mbledhje më të sigurt dhe të qëndrueshme të të ardhurave. Në vend që të presë fundin e vitit e pastaj të gjejë se ca biznese deklaruan ulje fitimi (ose të harxhojë energji me kontrolle), shteti i ka “prenotuar” +18% tatim më shumë që në fillim. Gjithashtu, ul shpenzimet e kontrollit: inspektorët e saj nuk do angazhohen me ata tatimpagues – mund të fokusohen te sektorët e tjerë me risk. Mosmarrëveshjet gjyqësore pritet të pakësohen, sepse kur palët janë dakord s’ka pse të ketë apelime. Kjo i jep mundësi administratës të përqendrohet te evazorët e vërtetë dhe te bizneset problematike, në vend që të harxhojë kohë me kompani që në fakt duan të vetëdeklarojnë drejt. Pra shteti rrit eficiencën: më pak kontrolle rutine, më shumë analiza risku. Një përfitim indirekt është edhe përmirësimi i klimës së të bërit biznes: investitorët e mëdhenj e dinë që mund të kenë një pakt stabil me shtetin, gjë që e bën Shqipërinë një vend më të parashikueshëm për të investuar.
A është e detyrueshme?
Jo, aspak. Marrëveshja e paqes fiskale është vullnetare. Tatimpaguesit e mëdhenj mund të aplikojnë, por s’janë të detyruar. Administrata po krijon kriteret dhe do hapë ndoshta një portal ku bizneset e interesuara do shprehin kërkesë, dhe më pas do marrë një ofertë nga administrata tatimore. Biznesi pastaj mund ta pranojë ose ta refuzojë ofertën brenda një afati (p.sh. 30 ditë nga marrja e saj). Nëse s’bëhet marrëveshje, vazhdohet normalisht me sistemin ekzistues (vetëdeklarim, kontroll i mundshëm, etj.). Nuk zëvendësohet sistemi aktual, krijohet vetëm një “dritare” alternative për ata që duan. Vlen të theksohet se kjo është menduar si skemë e përkohshme 3-vjeçare në total – pra është një eksperiment, nëse shkon mirë mund të zgjatet, por ideja është të shihet si funksionon në 2026-2028 e pastaj të rivlerësohet.
Kush nuk do të donte të hynte në marrëveshje?
Ndër bizneset e mëdha, ata që presin ulje të ndjeshme të fitimit vitin e ardhshëm s’kanë interes, se do paguajnë tatim mbi një fitim më të lartë nga sa do kenë realisht. Gjithashtu, kompani me fitime shumë të paqëndrueshme (p.sh. një vit fitim 100 mln, vitin tjetër 0) do ngurronin, se 18% mbi 100 mln pastaj mund t’i rëndojë në vitin e dobët. Nga ana tjetër, kompani që parashikojnë rritje të qëndrueshme ~10-15% në vit mund të hyjnë pa frikë – +18% është e kapërcyeshme për to, dhe 5% tatim mbi gjithçka mbi 18% i stimulon po ashtu. Prandaj pritet që sektorë si p.sh. bankat, telekomi, fabrikat e prodhimit t’i shohim të interesuara, ndërsa sektorë si ndërtimi (që ka fitime me valë të mëdha) ndoshta jo aq.
Përmbledhje
Marrëveshja e paqes fiskale është një mekanizëm inovativ që synon të ndërtojë besim mes biznesit të madh dhe shtetit. Ajo ul konfliktet (nga një sistem tradicional i bazuar te kontrolli dhe ndëshkimi, kalohet te dakordësia paraprake). Bizneset e vogla nuk preken fare (ato as nuk hyjnë dot në këtë skemë). Bizneset e mëdha do ta vlerësojnë koston dhe leverdinë e opsionit – disa mund ta përqafojnë menjëherë, disa mund të presin të shohin si shkon viti i parë. Është diçka krejt vullnetare dhe e negociueshme: në fund të ditës, shteti s’do humbasë (sepse s’pranon marrëveshje me më pak se +18% tatim se vitin e shkuar), dhe biznesi i ndershëm ashtu s’do humbasë (sepse edhe po pagoi pak më shumë, fiton paqe mendore dhe mundësi për tatim të ulët mbi rritjen). Në një farë mënyre, ky instrument formalizon një praktikë që ndodh de facto: shpesh kompani të mëdha komunikojnë me administratën në mënyrë informale për t’i evituar konfliktet – tani do kenë një rrugë ligjore t’i paracaktojnë gjërat. Marrëveshja e paqes pritet të hyjë në fuqi nga janari 2026 (nëse miratohet brenda 2025), dhe do pilotohet për tre vite.
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Ndryshimet e Pritshme në Tatimin mbi të Ardhurat (Të Ardhurat Personale dhe të Bizneseve)
Ligji i ri “Për Tatimin mbi të Ardhurat” (ligj nr. 29/2023) është miratuar në 2023 dhe ka hyrë në f uqi në fuqi më 1 janar 2024, por qeveria tashmë ka propozuar disa shtesa dhe ndryshime në të për 2025-2026. Këto ndryshime fokusohen kryesisht në strukturën e tatimit për bizneset e vogla dhe mbylljen e shtigjeve të shmangies fiskale midis kategorive të tatimpaguesve. Do flasim si për bizneset, ashtu edhe për individët e punësuar apo profesionistët.
Bizneset e vogla dhe tatimi i fitimit
Siç u përmend edhe më herët, aktualisht të gjitha bizneset me xhiro deri në 14 milionë lekë në vit janë të përjashtuara nga tatimi mbi fitimin (kanë normë 0%). Kjo politikë ishte menduar për të ndihmuar bizneset e vogla gjatë pandemisë COVID-19 dhe më pas u zgjat deri në vitin 2029. Praktikisht, një dyqan me 10 mln lekë shitje në vit sot paguan zero tatim-fitimi, kurse një kompani me 15 mln lekë paguan 15% mbi fitimin (afërsisht 1.5 mln lekë tatim). Diferenca është e madhe, dhe fatkeqësisht ka sjellë fenomene abuzive:
Fenomeni i “vetëpunësimit fiktiv”
Punonjës (me paga të tatueshme 13% ose 23%) u larguan nga kompanitë dhe u regjistruan si persona fizikë (biznes i vogël) me NIPT, në mënyrë që të tatoheshin me 0% në vend që punëdhënësi të paguante tatim mbi pagën për ta. Thënë ndryshe, një specialist IT apo konsulent që punonte me rrogë, vendosi të bëhet “i pavarur” dhe t’i faturojë kompanisë shërbimet e veta si biznes më vete – kështu mbi atë pagesë nuk u mbajt tatim në burim 13%, por u trajtua si pagesë ndaj një subjekti me 0% tatim-fitimi. Kjo i leverdiste atij individualisht, por shtetit i iku tatimi i pagës dhe sigurimet shoqërore të punëdhënësit. Masa e këtij fenomeni ka qenë e madhe: numri i personave fizikë që ofrojnë shërbime profesionale është rritur me mbi 10 mijë (53% rritje) nga 2018 në 2023 – një shpërthim që s’përputhet thjesht me rritjen ekonomike, por me migrimin e punonjësve drejt skemës 0%. Shumë nga këta persona realisht punojnë vetëm për një klient (ish-punëdhënësin) dhe janë në praktikë të punësuar të maskuar.
Fenomeni “1 biznes = 1 punonjës = 1 klient”
Aksionerë, administratorë kompanish ose punonjës kyç, për të shmangur tatimin mbi dividendin (8%) ose mbi pagën, kanë hapur NIPT personal dhe i faturojnë kompanisë së vet shërbime konsulence, marketingu, menaxhimi etj., duke i rritur shpenzimet fiktivisht kompanisë dhe ulur fitimin e saj të tatueshëm. Kështu, në vend që kompania të nxjerrë fitim e t’u ndajë dividend (ku shteti merr 8%), ajo paraqitet me fitim më të vogël sepse “i pagoi” këtyre personave shërbime, ndërsa vetë personat u tatua me 0%. Shifrat e fundit treguan se rreth 6 mijë subjekte (persona fizikë) potencialisht janë në këtë situatë – dhe 19% e tyre (mbi 1 mijë subjekte) kanë ekzistuar që para 2016 (dmth u krijuan jo si pasojë e pandemisë apo lehtësive, por ishin realë), ndërsa 81% kanë dalë pas vendosjes së taksës 0%. Pra lehtësia tatimore e 0% ka erosuar bazën tatimore të të punësuarve, duke i shtyrë disa të kalojnë si të vetëpunësuar fiktivë.
Reagimi i Ministrisë së Financave
Këto fenomene konsiderohen problematike sepse prishin konkurrencën e ndershme në treg dhe ulin të ardhurat buxhetore. Prandaj, është hartuar një plan që biznesi i vogël të përfshihet sërish në skemën e taksimit, por me një regjim të thjeshtuar e të butë, jo me 15% mbi fitimin direkt. Në Strategjinë Afatmesme Fiskale 2022-2026 (të përmendur edhe nga FMN) u parashtrua ideja që:
- Bizneset shumë të vogla (xhiro deri 1 milion lekë/vit) të kenë një tatim fiks vjetor modest (p.sh. 25 mijë lekë në vit), i ngjashëm me “taksën e thjeshtuar” që ka qenë vite më parë.
- Bizneset me xhiro mbi 1 mln deri 8 milion lekë të kalojnë në një tatim me normë të ulët mbi qarkullimin (2% deri 4%) në vend që të jenë të përjashtuar. Për shembull mund të vendoset 2% për të ardhurat deri 5 mln dhe 4% për 5-8 mln lekë (kjo është për t’u përcaktuar me VKM ose diskutim parlamentar). Këto nuk do llogarisin fitimin neto, por thjesht mbi xhiro – në mënyrë që të mos kenë nevojë për bilance e llogari të ndërlikuara.
Bizneset me 8-14 milion lekë xhiro (që aktualisht janë ende 0% tatim-fitimi) mendohet të kalojnë në regjimin normal të tatim-fitimit 15% ose në një regjim të ngjashëm me biznesin e madh. Me fjalë të tjera, pragu i përjashtimit do të ulet nga 14 mln në 8 mln lekë, duke rikthyer në taksim një pjesë të “biznesit të vogël të madh”.
Kjo pritet të ndodhë nga viti 2025 ose 2026, pasi qeveria fillimisht do të përgatitë infrastrukturën dhe do të komunikojë ndryshimin. Në fakt, në korrik 2023 u fut një rregull anti-shmangie për rastet e atyre “1 punonjës me NIPT për 1 klient” – i cili tha që nëse >50% e të ardhurave të një personi fizik vijnë nga 1 klient i vetëm, dhe plotësohen disa kushte të tjera, ai person do tatohet sikur të ishte i punësuar. Kjo hyri në fuqi më 1 janar 2024. Sipas Ministrisë së Financave, kjo masë anti-abuzim (që praktikisht prek “freelancer”-at e rremë) në zbatim pa dallim po prekte edhe disa realisht të pavarur, ndaj me projektligjin e ri do saktësohet me një “deklaratë statusi të vetëpunësuarit” dhe kritere të qarta. Individët do vetëdeklarojnë nëse i plotësojnë kriteret e të qenit biznes i pavarur ose jo (p.sh. a ke zyrën, pajisjet e tua? a ke orar e vend pune të përcaktuar nga klienti? a merr riskun vetë? etj.). Kështu, administrata tatimore do dijë cilët nga ata persona fizikë me 0% tatim janë biznes i mirëfilltë dhe cilët janë punonjës të kamufluar. Kjo qasje synon të trajtojë me drejtësi ata që realisht kanë marrëdhënie biznesi (të vazhdojnë të gëzojnë tatimin e vogël) kundrejt atyre që ishin thjesht për të kursyer taksa (që do t’u duhet të paguajnë njëlloj si të punësuar). Është një sistem i ngjashëm me atë që përdoret në vende si Kanadaja apo UK (“contractor vs employee tests”).
Shembuj
- Një zejtar me xhiro 500 mijë lekë/vit (p.sh. një rrobaqepës i vogël) aktualisht s’paguante asnjë tatim-fitimi. Sipas skemës së re, mund të paguajë një taksë fikse vjetore 25 mijë lekë. Kjo shifër është simbolike (rreth 2 mijë lekë në muaj), por sjell idenë që secili kontribuon diçka.
- Një dyqan ushqimor me xhiro 6 milion lekë, që deri tani s’paguan tatim-fitimi, mund të fillojë të paguajë p.sh. 3% të xhiros = 180 mijë lekë në vit. Kjo është përafërsisht e barabartë me 5% tatim-fitimi që paguante ky biznes deri në 2020 (atëherë bizneset me 5-8 mln paguanin 5% të fitimit). Dallimi është se tani do paguajë thjesht mbi xhiro, jo mbi fitim, për thjeshtësi. 180 mijë lekë në vit mbi 6 mln xhiro është e përballueshme (efektivisht i bie 3% e xhiros, ndoshta 10-15% e fitimit të tij mesatar).
- Një biznes i vogël me xhiro 12 mln lekë, që sot është 0%, me rënien e pragut do hyjë nën tatim-fitimin standard 15%. Por do ketë mundësi të zbresë shpenzimet, pra do tatohet mbi fitim real. Nëse neto fitimi i tij është 2 mln lekë, tatimi do i dalë 300 mijë lekë. Kjo sërish është më pak se 15% e xhiros, dhe i jep mundësi të konkurrojë me më të mëdhenjtë.
Progresiviteti vs. taksa e sheshtë
Këto lëvizje tregojnë se qeveria po ndjek qasjen e taksimit të drejtë dhe progresiv, në vend që të vazhdojë me përjashtime totale. Nuk po vendoset një tatim i lartë i menjëhershëm për biznesin e vogël, por një shkallëzim sipas madhësisë: shumë i vogli paguan fare pak, i vogli disi më shumë (si përqindje e vogël e xhiros), i mesmi paguan normalisht. Është ruajtur kështu parimi që “kush fiton më shumë, paguan më shumë (edhe në proporcion)”. Ndërkohë, për individët e punësuar, ligji i ri i tatimeve (29/2023) la në fuqi shkallët progresive 13% dhe 23% për të ardhurat nga pagat. Nuk ka ndonjë sinjal se do të ndryshohen ato shkallë apo kufijtë. Përkundrazi, qeveria ka deklaruar se progresiviteti ka dhënë rezultate në uljen e pabarazisë dhe do ruhet. Pra, nuk pritet rikthim i taksës së sheshtë mbi pagat. Aktualisht paga mujore deri 40 mijë lekë s’tatohen fare; nga 40 mijë deri ~200 mijë tatohen 13%; mbi ~200 mijë tatohen 23%. Këto kufij mund të indeksosen në të ardhmen për efekt inflacioni, por thelbi i progresivitetit që të ardhurat më të larta paguajnë një normë më të lartë do vazhdojë. Edhe për tatimin e bizneseve po shihet një lloj progresiviteti (me banda xhiroje).
Të ardhurat kapitale dhe sektorët specifikë
Tatimi mbi të ardhurat përfshin edhe norma të veçanta: dividenti 8%, interesat bankare 15%, qiraja 15%, fitimi kapital nga shitja e pasurisë 15%, etj. Këto nuk duket të ndryshojnë në 2025 (s’janë përmendur ndryshime). Po ashtu, lehtësitë ekzistuese si tatimi i ulët 5% për sektorin e IT (i parashikuar deri në 2029) apo për agroturizmin, etj., mbeten në fuqi. Prapë, për biznesin e vogël që do fillojë të paguajë tatim, do konsiderohet si një lehtësi e jashtëzakonshme fakti që deri 8 mln lekë do paguajë vetëm 2-4% të xhiros, krahasuar me biznesin e madh që paguan 15% të fitimit (që shpesh i bie 2-5% e xhiros gjithashtu). Pra nuk po ngarkohet askush me taksë të rëndë – po hiqet vetëm privilegji i mos-pagesës totale.
Formalizimi i marrëdhënieve të punës
Një objektiv i ndryshimeve në ligjin e tatimit mbi të ardhurat është edhe ndarja më e drejtë mes të ardhurave nga biznesi dhe atyre nga punësimi. Duke futur deklaratën e statusit dhe duke kufizuar abuzimin me vetëpunësimin fiktiv, pritet që shumë individë të rikthehen në marrëdhënie të rregullt pune (ose të paktën t’i deklarojnë vetes një pagë realiste si administratorë shoqërie, mbi të cilën të paguajnë tatim e sigurime). Kjo do të thotë më shumë kontribute shoqërore në skemë dhe më shumë tatim të të ardhurave personale në buxhet. Nga ana e individëve, do të thotë edhe më shumë të drejta – p.sh. ai “i vetëpunësuari” s’kishte sigurime shoqërore të plota, s’kishte pushime vjetore, etj., tani nëse kalon si i punësuar do t’i ketë këto përfitime.
Fjalë përfundimtare në këtë temë
Struktura e re e tatimit mbi të ardhurat do të jetë një ekuilibër mes lehtësimit dhe drejtësisë. Biznesi i vogël nuk do të rëndohet në mënyrë të tillë që të mos përballojë dot (faktikisht, shumica paguanin 5% tatim të thjeshtuar deri në 2020 dhe ja dilnin), por do të “futet në lojë” duke kontribuar diçka. Kjo do të rrisë bazën tatimore dhe do ulë motivimin për abuzime. Ndërkohë, bizneset e mëdha nuk preken në norma (vetëm se do kenë konkurrentë më të formalizuar), kurse individët e punësuar vazhdojnë me tatimin progresiv si më parë. Qëllimi është një sistem i thjeshtë, i qëndrueshëm dhe i drejtë, ku nuk krijohen shtrembërime artificiale. Nëse këto masa zbatohen siç duhen, pritet që në vitet e ardhshme të shohim më pak biznese-fantazmë (persona me NIPT pa aktivitet real) dhe më shumë të ardhura në buxhet nga tatimet direkte – pa e dëmtuar rritjen ekonomike, pasi normat ende do jenë ndër më të ulëtat në rajon.
Shkarko Projekt Ligj dhe Relacion.
Përfundim
Në përfundim, ndryshimet e pritshme ligjore tatimore përbëjnë një paketë gjithëpërfshirëse reformash. Ato synojnë një sistem tatimor më të drejtë, më efikas dhe që nxit zhvillimin. Nga njëra anë kemi lehtësira dhe stimuj: investimet publike në shkolla, spitale lirohen nga taksat vendore, fermerët marrin mbrapsht 10% TVSH si mbështetje, mijëra biznese dhe individë çlirohen nga barra e borxheve të vjetra tatimore. Nga ana tjetër kemi masa disiplinuese dhe formalizuese: kufizimin e parasë cash në ekonomi, penalitete më të ashpra për informalët, tatim për bizneset e vogla që deri dje s’paguanin, rregulla të reja kundër shmangieve. Kategoritë e biznesit të prekur janë pothuaj të gjitha:
Biznesi i madh dhe i mesëm
përfitojnë nga “pakti i paqes fiskale” (stabilitet tatimor) por shohin dhe se konkurrenca e pandershme nga të vegjëlit do reduktohet, ndërkohë duhet të vazhdojnë të respektojnë rreptësisht rregullat (sidomos për transaksionet bankare e faturat, se ndryshe gjobat janë të larta).
Biznesi i vogël
Do rifutet në kulturën e pagesës së tatimit, por me norma të ulëta; do duhet t’u japë fund praktikave të ndarjes artificiale të xhiros apo të punësimit fiktiv si të vetëpunësuar, pasi ligji po mbyll shtigjet; gjithashtu, biznesi i vogël i formalizuar s’ka pse të trembet nga penalitetet e reja – këto i godasin ata që operojnë në të zezë.
Fermerët dhe agro-bizneset
Marrin një dorë të fortë ndihmë financiare (10% të shitjeve) dhe kjo i bën më konkurrues ndaj importit; përfiton zinxhiri i agropërpunimit sepse do ketë input më formal e me TVSH të zbritshme (faturat nga fermerët).
Bashkitë
Ulen pak të ardhurat e tyre (300 mln lekë) por kompensohen, pra financat e tyre nuk dëmtohen; ama duhet të përmirësojnë administrimin sepse transaksionet e mëdha s’do jenë më cash (p.sh. në tregjet e shumicës) e do iu duhet t’i gjurmojnë ndryshe.
Individët e punësuar/profesionistët
Ruhet progresiviteti (pra ata me paga më të ulëta vazhdojnë pa tatim ose me normë të ulët, ata me paga të larta paguajnë më shumë – status quo); disa profesionistë të lirë që punonin vetëm për një kompani do duhet ose të formalizohen si të punësuar, ose të pranojnë të paguajnë më shumë tatim nën rregullin e ri – në të dyja rastet, do kenë edhe më shumë mbrojtje shoqërore; në përgjithësi për individët nuk ka rritje taksash, ka vetëm mbyllje të mundësive për t’iu shmangur atyre në mënyrë të padrejtë.
Të gjithë qytetarët
do shohin potencialisht shërbime publike më të shpejta (falë investimeve pa taksë infrastrukture), treg më formal dhe konkurrues (bizneset garojnë me kushte më të barabarta, jo njëri me TVSH e tjetri pa TVSH fshehurazi), rritje ekonomike më të qëndrueshme (teorikisht, kur të gjithë paguajnë pak, mund të ulet barra fiskale diku tjetër ose të investohen më shumë në projekte publike). Natyrisht, rëndësi ka zbatimi rigoroz i këtyre ligjeve dhe sensibilizimi i biznesit për t’iu përmbajtur rregullave të reja.
Nëse reformat realizohen me sukses, do të kemi një administratë tatimore më moderne dhe miqësore: e fokusuar te partneriteti me tatimpaguesit korrekt (p.sh. me marrëveshje paqeje) dhe te goditja e shkelësve të rëndë (p.sh. me penalitete për informalët dhe mashtruesit). Kjo është në funksion të një vizioni më afatgjatë për rritjen e të ardhurave buxhetore pa shtuar domosdoshmërisht normat e tatimit, por duke zgjeruar bazën – më shumë kontribues, më pak përjashtime abuzive. Për qytetarin e zakonshëm dhe biznesin e vogël të ndershëm, këto ndryshime duhet të sjellin një mjedis më të drejtë ku askush s’ka barrë joproporcionale dhe ku shërbimet publike financohen më mirë.
Si gjithmonë, mbetet për t’u parë në zbatim praktik detajet, por sidoqoftë vitin 2026 e tutje priten zhvillime të rëndësishme në sistemin tonë fiskal, me impakt në jetën e përditshme ekonomike të gjithsecilit. Si qytetarë dhe sipërmarrës, është e rëndësishme t’i kuptojmë këto ndryshime dhe të përshtatemi me to, në mënyrë që të përfitojmë maksimalisht nga lehtësitë dhe të shmangim penalizimet e mundshme.